Struktura organizacyjna Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości

5/5 - (4 votes)

podrozdział pracy magisterskiej

Trybunał jest organem kolegialnym, złożonym obecnie, zgodnie z art. 221 ust. 1 i art. 222 ust. 1 TWE z 15 sędziów, których wspiera 8 Rzeczników Generalnych (Adwokatów). W praktyce tzw. duże państwa członkowskie mają swojego Rzecznika. Pozostałe posady dzielone są między mniejszych członków Unii, którzy mogą desygnować swoich członków wedle zasady rotacji alfabetycznej.

Traktat Nicejski uzgodniony w grudniu 2000 r. ustala zaś, że ETS będzie składał się z grona sędziów, z których każdy będzie pochodził z innego państwa członkowskiego, oraz 8 wspomagających ich Adwokatów Generalnych.

Jest to organ niezależny, zarówno od państw członkowskich, jak pozostałych instytucji i organów Wspólnotowych. Działa on w imieniu Wspólnot Europejskich i w interesie poszanowania prawa wspólnotowego. Ani Sędziowie, ani Rzecznicy nie są reprezentantami państw, chociaż z pewnością reprezentują oni różne systemy prawa krajowego. TS jest organem ponadnarodowym. Formalnie jest to organ niekadencyjny, jego członkowie zaś mają mandat ograniczony temporalnie, jest to 6 lat. Co 3 lata następuje częściowe odnowienie składu sędziowskiego, obejmujące na zmianę 8 albo 7 sędziów. Również co 3 lata ma miejsce odnowienie składu rzeczników generalnych obejmujące 5 albo 4 Rzeczników.

„Traktat określił warunki, jakie muszą spełniać członkowie ETS. Sędziowie i rzecznicy generalni wybierani są spośród osób dających gwarancje całkowitej niezależności. Muszą posiadać w państwie członkowskim ich pochodzenia kwalifikacje wymagane od kandydatów na najwyższe stanowiska w sądownictwie lub być uznanymi specjalistami w dziedzinie prawa. Przed objęciem swej funkcji składają publicznie przysięgę. W ten sposób zobowiązują się wykonywać swoją funkcję całkowicie niezależnie, zgodnie z posiadaną wiedzą i sumieniem, a także zachowywać tajemnicę służbową”[1].

Sędziów Trybunału obowiązuje  zasada niepołączalności stanowisk w tym samym zakresie  co członków Komisji Europejskiej. Immunitet członków ETS ma charakter ogólny i jest szerszy od immunitetu przysługującego innym funkcjonariuszom wspólnotowym. Może on być uchylony uchwałą Trybunału, podjętą na sesji plenarnej – tylko w wyniku jednomyślnej decyzji pozostałego składu orzekającego, stwierdzającej, że dany sędzia przestał spełniać wymagane warunki lub nie wywiązuje się ze swoich obowiązków. W przypadku przedwczesnego zwolnienia się miejsca w Europejskim Trybunale Sprawiedliwości na pozostały czas kadencji mianuje się następcę.

„Status prawny Rzeczników Generalnych jest taki sam jak sędziów ETS. Rzecznik przypomina sędziego śledczego, ponieważ jego zadaniem jest przygotowanie w danej sprawie wniosku właściwego w postępowaniu procesowym i nieprocesowym. Wniosek Rzecznika uwzględnia ustalony stan faktyczny, ocenę dowodów, prawniczy wywód i stanowisko co do rozstrzygnięcia sprawy”[2].

Po ukonstytuowaniu się Trybunału sędziowie wybierają spośród siebie Przewodniczącxego. Wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów w głosowaniu tajnym. Kadencja wybranego trwa 3 latai pokrywa się z momentem częściowego odnowienia składu. Zadania Przewodniczącego dzielą się na dwie grupy. „Pierwsza z nich jest prowadzenie spraw sądowych, drugą zaś zajmowanie się innymi sprawami związanymi z administrowaniem. W ramach tej pierwszej kategorii art. 8 nadaje Prezydentowi kompetencje do przewodniczenia w rozprawach (hearings) i obradach (deliberations) Trybunału”[3]. Część druga owego przepisu mówi o sprawowaniu przez Przewodniczącego tzw.: policji sądowej, czyli odpowiedzialne zarządzanie rozprawą.

ETS mianuje swojego Sekretarza i określa jego statut. Wyboru Sekretarza dokonuje się na tych samych zasadach co Przewodniczącego. Stanowisko Sekretarza jest obsadzane w drodze wyboru spośród kandydatów, którzy zgłosili się w tym celu, na okres 6 lat z możliwością reelekcji. Zastępstwo Sekretarza ma miejsce, gdy czasowo lub stale (wakat) nie może wykonywać swoich obowiązków. W tym celu ETS może mianować jednego lub więcej zastępców. Sekretarz ma obowiązek uczestniczenia w posiedzeniach ETS i izb. Czuwa nad poprawnym wniesieniem skargi, sporządza rejestr czynności sądowych, odpowiada za terminowe dostarczenie pism procesowych, podpisuje oryginał orzeczenia i deponuje go w kancelarii, dostarczając stronom uwierzytelnione podpisy wyroku. Odpowiada za pieczęć i archiwum ETS. Sekretarz stwierdza autentyczność każdego dokumentu, jest również odpowiedzialny za przesyłanie i czuwanie nad dokumentami procesowymi oraz za ich doręczenie. Czuwa także nad pieczęciami Trybunału, odpowiada za protokoły oraz za publikacje ETS. Sekretarz kieruje również, pod kontrolą Prezesa, administracją ETS, zarządza finansami i kieruje księgowością.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości jest organem stałym, obradującym na sesjach. Ponadto poza składem plenarnym Trybunał powołuje co roku izby trzy- i pięcioosobowe. Postępowanie w izbach może mieć na celu podejmowanie określonych czynności przygotowawczych albo rozstrzyganie określonych kategorii spraw zgodnie z przepisami szczególnymi. ETS obraduje także w tzw. „małym składzie plenarnym”, złożonym z połowy sędziów. O zakwalifikowaniu sprawy na sesję plenarną decydują – kryteria merytoryczne, a więc złożoność sprawy lub jej precedensowość oraz kryteria polityczne – tj. skargi państw kierowane przeciwko instytucjom Wspólnoty. Podczas sesji plenarnej ETS wymagane quorum wynosi 7 sędziów, a w przypadku braku quorum Przewodniczący odracza sprawę do czasu osiągnięcia quorum. Izba może być złożona z 3 do 5 sędziów.


[1] Z. Brodecki, Prawo europejskiej integracji, Warszawa 2000, s. 60

[2] ibidem, s. 61

[3] Wymiar sprawiedliwości Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia, red. M. Perkowski, Warszawa 2003r., s.81

Prawo polskie wobec ochrony praw dziecka

5/5 - (8 votes)

podrozdział pracy magisterskiej

Ustawą o najwyższej randze prawnej regulującą prawa człowieka w Polsce jest Konstytucja. Rozdział II wymienia takie prawa i wolności, jak np. równość wobec prawa, zakaz dyskryminacji – zasady o charakterze zarówno ogólnym, jak i osobistym, politycznym, gospodarczym i społecznym. Zgodnie z art. 30 Konstytucji godność człowieka jest źródłem wolności i praw człowieka i obywatela, jest wrodzona i niezbywalna. Skutki godności nie zależą od wieku i stanu cywilnego osoby (art. 32 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym wszyscy ludzie są równi wobec prawa oraz art. 32 ust. 2 tej ustawy, który zakazuje dyskryminacji ). Przepisy, które szczególnie chronią dzieci i rodziny to art. 48 sek. 1 i 2 oraz art. 72 Konstytucji RP.

Kolejnym aktem prawnym, na który zwrócę uwagę, będzie Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. Zawarte w nim przepisy mają chronić dziecko przed złym traktowaniem i innymi przejawami niemoralnego traktowania dzieci. Są to wszystkie przepisy prawa karnego, w których ofiarą może być dziecko. Dotyczą one: przestępstw seksualnych, przestępstw związanych ze stosowaniem przemocy psychicznej, przestępstw przeciwko rodzinie (uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, znęcanie się nad członkami rodziny).

Polskie prawo przyjęło wszystkie normy prawa międzynarodowego w zakresie ochrony praw dziecka. Przyjęte przez Polskę ustawy mają pierwszeństwo przed regulacjami wewnętrznymi.28

Krajowe akty prawne w tym zakresie mają charakter bardziej szczegółowy.

Polski system ochrony dzieci przed złym traktowaniem (w świetle uznanych zaleceń międzynarodowych)

Omówienie problemu zakazu przemocy w ustawodawstwie krajowym jest dość skomplikowane, ponieważ istnieje wiele poziomów ochrony dzieci. Zagadnienie to objęte jest nie tylko przepisami prawa karnego, ale także prawa cywilnego i administracyjnego. Praca koncentruje się na prawnej ochronie karnej dzieci, a także na przepisach Konstytucji RP chroniących dziecko. Szczególnej ochronie podlegają dobra dziecka, takie jak życie, zdrowie i prawidłowy rozwój dziecka, moralność, godność i wolność osobista.

Do przepisów chroniących życie dziecka oraz jego zdrowie i rozwój możemy zaliczyć przepisy artykułów 30, 40 i 41 Konstytucji, jak również niektóre przepisy Kodeksu karnego. Przepis artykułu 40 Konstytucji zakazuje tortur, nieludzkiego, okrutnego lub poniżającego traktowania i karania – jak również stosowania kar cielesnych. Przepis artykułu 41 ustęp 1 Konstytucji natomiast gwarantuje każdemu nietykalność cielesną29.

Wiąże się z tym ustanowienie obowiązku szkolnego do ukończenia 18 lat (dotyczy tego artykuł 70 ustęp 1 Konstytucji), a także zakaz stałego zatrudniania dzieci poniżej 16 roku życia (artykuł 65 ustęp 3)30.

Wszystkie te prawa wynikają bezpośrednio z artykułu 30 Konstytucji, który mówi, iż przyrodzona i niezbywalna godność człowieka, a więc także dziecka jest źródłem wolności i praw człowieka i obywatela. Tak więc dziecko jest podmiotem wszystkich praw konstytucyjnych, chyba że Konstytucja wymaga dla ich uzyskania osiągnięcia pewnego wieku – tak jest w przypadku prawa wyborczego.

Zgodnie z Konwencją o Prawach Dziecka, Konstytucja, umieszcza prawa chroniące życie i zdrowie człowieka – także dziecka jako prawa i wolności osobiste, czyli niezbywalnie przyrodzone każdemu człowiekowi. Konsekwencją powyższych przepisów jest między innymi to, iż kary cielesne nie mogą być stosowane ani wprowadzane w ramach prawnie dopuszczalnego systemu kar, jak również w stosunkach międzyludzkich.

Sformułowanie tych przepisów ma charakter generalny, nie przewiduje żadnych ograniczeń w stosowaniu wskazanych zakazów. Nie mogą być więc stosowane wobec dzieci: okrutne, nieludzkie czy poniżające traktowanie, a także kary cielesne.

Ogólnikowość tego przepisu może prowadzić do licznych wątpliwości w praktyce. Nie wiadomo bowiem, czy wobec rozwiązań ustawodawcy zgodne z prawem jest stosowanie wobec dzieci kar fizycznych. Wydaje się jednak, iż chodziło ustawodawcy o inne znaczenie podmiotowe kar cielesnych. Nie chodzi bowiem tutaj o sytuację w której nie można w ramach karcenia zastosować wobec dziecka kary cielesnej, ale o sytuacje w których zabronione jest stosowanie kar cielesnych w celu wpłynięcia na psychikę człowieka (np. przy składaniu zeznań). Jednak Trybunał Konstytucyjny nie wypowiedział się na ten temat.

Konstytucja zawiera również przepisy, które w szczególny sposób chronią życie dziecka w rodzinie. Należą tutaj artykuł 48 ustęp 1 i 2, jak również artykuł 72 Konstytucji. Pierwszy z nich obejmuje prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi poglądami i przekonaniami. „To prawo dzieci stanowi jednocześnie granice uprawnień wychowawczych rodziców, którzy te przekonania mają obowiązek uwzględniać.”31

Przepis artykułu 48 ustęp 2 Konstytucji stanowi, że w przypadku zaniedbania rodziców w wychowaniu dzieci, nienależytego wykonywania obowiązków rodzicielskich lub niekorzystnego wpływu na proces wychowania, sąd może ograniczyć lub całkowicie pozbawić ich praw rodzicielskich – podyktowane jest to dobrem dziecka. Przepis artykułu 72 Konstytucji wprowadza prawo każdego do żądania od władz ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, a także demoralizacją i wyzyskiem. Przepis ten realizuje art. 37 Konwencji o Prawach Dziecka. Zakres obowiązków władzy publicznej został zdefiniowany dość szeroko. Jej zadaniem jest zapewnienie dziecku odpowiedniej edukacji w sensie fizycznym i moralnym. Jest to szczególnie ważne, gdy dziecko pozbawione jest opieki rodzicielskiej.

Z kolei przepis art. 72 sek. 2 Konstytucji stanowi, że przy ustalaniu praw dziecka zarówno organy władzy publicznej, jak i osoby odpowiedzialne za dziecko mają obowiązek wysłuchać dziecka i, w miarę możliwości, starać się uwzględniać jego zdanie. Za ochronę praw dziecka odpowiada Rzecznik Praw Dziecka. Biuro to tworzone jest na podstawie art. 72 sek. 4 Konstytucji. Stanowi on, że ustawa ma określać uprawnienia i sposób powoływania Rzecznika Praw Obywatelskich.  Tą ustawą jest ustawa z 6 stycznia 2000 roku O Rzeczniku Praw Dziecka32.

Normy zawarte w Konstytucji dotyczące ochrony życia i rozwoju dziecka spełniają standardy międzynarodowe.

Kodeks karny jako zbiór przepisów szczególnych wyróżnia rodzaje przestępstw przeciwko dzieciom. Zasadniczo istnieją dwa poziomy interesów dziecka, które są chronione prawem karnym. Są to: osoba dziecka, jego zdrowie, bezpieczeństwo, troska o niego, a także rozwój umysłowy dziecka, a tym samym jego moralność, a także przeciwdziałanie jego demoralizacji33.

Zakres ochrony dziecka rozciąga się na okres prenatalny (chronione jest dziecko poczęte), a także życie nowonarodzonego, jednak obecnych przepisów w tym zakresie w stosunku do przepisów dawnego Kodeksu karnego jest mniej. Są one zgodne z artykułem 6 Konwencji Genewskiej, według której „ Państwa- Strony uznają, że każde dziecko ma niezbywalne prawo do życia.”34

Do przepisów, które szczególnie chronią życie i zdrowie dziecka, a zwłaszcza życie rodzinne, należą te zawarte w rozdziale XXVI Kodeksu karnego. Są to przepisy art. 208 kk stwierdzający przestępstwo nietrzeźwości małoletniego, 209 – zakaz alimentacyjny, art. 210 kk – zaniechanie i art. 211 kk o uprowadzeniu lub zatrzymaniu małoletniego. Z kolei przepisy chroniące rozwój umysłowy dziecka obejmują artykuły Kodeksu karnego w rozdziale XXV Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i przyzwoitości. Są to przepisy takie jak: art. 200 kk określający czyn zmysłowy, art. 201 kk określający przestępstwo kazirodztwa, art. 202 § 2 i § 3 k.k. określające przestępstwo pornografii, art. 204 § 3 k.k. określający nawoływanie do uprawiania prostytucji, a także uprawianie prostytucji przez małoletniego, a art. 204 § 4 k.k. o „handlu ludźmi” oraz art. 253 § 1 k.k. definiujący handel ludźmi, a więc także dziećmi (praktyka ta niestety staje się coraz bardziej powszechna). A także przestępstwo nadużycia zawarte w rozdziale XXVI Kodeksu Karnego. pod tytułem Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece, gdzie w szczególny sposób chroniony jest rozwój psychiczny i fizyczny dziecka.

Przepisy Kodeksu pracy, a w szczególności rozdziału IX tego Kodeksu, chronią również rozwój fizyczny i umysłowy dziecka. Między innymi zabrania się zatrudniania osób, które nie ukończyły 16 roku życia, mają obowiązek odbycia szkolenia zawodowego do 18 roku życia, natomiast pracodawca ma obowiązek prowadzić ewidencję osób nieletnich i zatrudniać ich wyłącznie do lekkich prac.

Obecne rozwiązania prawne uznają jednoznacznie podmiotowość prawną dziecka. Opiera się ona „zwłaszcza na uznaniu, że jest ono osobą, której ze względu na niedojrzałość należy się szczególna ochrona i troska ze strony ludzi dorosłych”35.

Jest to związane ze standardami zawartymi w międzynarodowych aktach prawnych. Wszystkie te akty podkreślają naturalne prawo dziecka do szczególnej ochrony. Instytucje publiczne powinny kierować się nakazem jak najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka.

Również istnieje wiele propozycji zmian systemowych, które mają na celu poprawienie ochrony praw dziecka. Propozycje te dotyczą głównie zamian w Kodeksie karnym. Polska również ratyfikuje w najbliższym czasie dwa protokoły dodatkowe do Konwencji o Prawach Dziecka dotyczące zakazu angażowania dzieci w konflikty zbrojne, a także handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i pornografii36.

Działania Rzecznika Praw Dziecka mają również na celu poprawę polskiego prawa w tym zakresie. Zwrócił się zatem do przewodniczącego Specjalnej Komisji ds. Zmian Kodyfikacyjnych o wprowadzenie do kodeksu karnego nowego rodzaju przestępstwa znęcania się nad małoletnimi i osobami bezbronnymi, a także o zwiększenie odpowiedzialności karnej (zarówno niższej, jak i wyższej). próg). W uzasadnieniu Rzecznik powołała się na dane KGP, które wskazują na kilkunastoprocentowy wzrost przestępstw z użyciem przemocy wobec dzieci.

Rzecznik wydaje się słusznym stwierdzeniem, że obecne regulacje prawne w niewystarczającym stopniu chronią dzieci przed przemocą i okrucieństwem. Niższy ustawowy próg ryzyka, tj. 6 miesięcy, nie pozwala na oddzielenie sprawcy od ofiary w taki sposób, aby ofiara miała bezpieczną przyszłość. W obecnych propozycjach nowelizacji Kodeksu karnego zmieniono niektóre przestępstwa przeciwko dzieciom. Są to zmiany, które proponują przede wszystkim wydzielenie odrębnej kategorii przestępstw przeciwko dzieciom do poszczególnych redakcji oraz podwyższenie ustawowego limitu kary. Tak jest np. w przypadku przestępstwa znęcania się, gdzie ustawodawca proponuje uwzględnienie w art. 191 kk odrębne paragrafy, które dotyczą w szczególności ochrony praw dziecka przed złym traktowaniem.37

Pozostałe propozycje zmian polegają przede wszystkim na podwyższeniu wymiaru kary. Tak jak w przypadku przestępstwa pornografii, rozpijania małoletniego, przestępstwa niealimentacji, porzucenia, uprowadzenia małoletniego.

Rzecznik Praw Dziecka zwrócił się również do Prezesa Rady Ministrów o przedstawienie stanu realizacji postanowień Deklaracji Sztokholmskiej38.

W odpowiedzi Pełnomocnik Rządu stwierdził, że: „(…) system pomocy rodzinie i dziecku w pierwszej kolejności jest nastawiony na pomoc w rozwiązywaniu życiowych problemów rodziny zanim nastąpi rozkład więzi rodzinnych oraz zaistnieją okoliczności zmuszające do rozłączenia rodziny. Silna zdrowa rodzina jest najlepszą ochroną dzieci i młodzieży przed wszelkimi patologiami, również prostytucją i pornografią (…)”39.

Skala przemocy i jej zakres określają, jaki powinien być system przeciwdziałania krzywdzeniu dzieci. Analiza istniejących rozwiązań, jak również istniejących form pomocy wskazuje na wiele niedociągnięć i ograniczony charakter pomocy dzieciom jako ofiarom przemocy oraz niewystarczający wpływ na sprawców.


28 Art. 91 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, Dz. U. 01 nr 28 poz.319. Konstytucja stawia ratyfikowane umowy międzynarodowe przed ustawami stanowiącymi prawo wewnętrzne.

29 L. Kociucki: Ochrona dziecka przed złym traktowaniem, [w:] Konwencja o Prawach Dziecka jw. s. 383.

30 L. Garlicki: Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu., wyd. III, Warszawa 1999, s. 100.

31 W. Skrzydło: Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., Komentarz, wyd. II 1999 r. s. 72.

32 Dz. U. z 2000 r., nr 6 poz. 69.

33 H. Kołakowska – Przełomiec: Dziecko jako sprawca i jako ofiara przestępstwa, (Ochrona dziecka w prawie karnym), [w:] Konwencja o prawach dziecka, jw. s. 421.

34 A. Kwak, A. Mościskier: Rzeczywistość…, jw. s. 65.

35 Konwencja o Prawach Dziecka. Analiza i wykładnia, jw. s. 421.

36 Informacja na podst.: Informacja Rzecznika Praw Dziecka o działalności za 2001 r. oraz uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka, Warszawa 2002 r.

37 Projekt obywatelski zmian do Kodeksu karnego z 11.07.2001 r., druk nr 775.

38 Pismo z 27.12.2001 r. RPD/GR – 1735/01/MD. Dokument ten zobowiązał Rząd RP do wszelkich działań mających na celu zwalczanie seksualnego wykorzystania dzieci.

39 Pismo do Rzecznika Praw Dziecka z dn. 15.05.2001 r.

Ochrona dziecka przed złym traktowaniem w świetle prawa

5/5 - (5 votes)

podrozdział pracy magisterskiej

W 1985 r. na posiedzeniu zarządu Światowej Organizacji Zdrowia przyjęto definicję zespołu dziecka maltretowanego uznającą, że „za maltretowanie dziecka uważa się każde zamierzone lub niezamierzone działanie osoby dorosłej, społeczności, które ujemnie wpływa na zdrowie, rozwój fizyczny i psychospołeczny dziecka”23.

Deklaracja Genewska i Deklaracja z 1959 r. podejmowały w bardzo niewielkim stopniu problem ochrony dziecka przed złym traktowaniem. Obie regulowały jedynie ogólny zakres ochrony. Punkt 4. Deklaracji Genewskiej stwierdza: „dziecko powinno być przygotowane do zarobkowania na życie i zabezpieczone przed wszelkim wyzyskiem”. Słowo „wyzysk” nie oddaje ogółu sytuacji złego traktowania dziecka, jednak Deklaracja nie precyzuje katalogu czynów składających się na to pojęcie ze względu na swój ogólny charakter.

Deklaracja z 1959 r. z dużym naciskiem rozszerzała zakres pojęć określających typy złego traktowania. Zasada 9 zobowiązywała osoby dorosłe do chronienia dziecka przed zaniedbaniem, okrucieństwem i wyzyskiem, podkreślała także zakaz handlu dziećmi. Przepis tej zasady stawał w obronie dzieci zmuszanych do jakichkolwiek działań lub czynności, które mogłyby wpływać szkodliwie na zdrowie, a także te, które hamowałyby ich rozwój.

Obecnie problem ochrony dziecka przed złym traktowaniem uregulowany jest w dwóch rodzajach aktów prawa międzynarodowego. A mianowicie w aktach o charakterze ogólnym. Są to między innymi Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. A także w przepisach o charakterze szczególnym. Chodzi tutaj między innymi o konwencje zakazujące wykorzystywania dzieci dla prostytucji, zakazu handlu dziećmi, zakazu torturowania, ochrony pracy dzieci, ochrony przysposobienia dzieci. Akty te mają charakter szczegółowy i precyzują one inne przepisy o charakterze ogólnym.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka potwierdziła przyjęte już przekonanie o potrzebie otoczenia dzieci szczególną opieką i troską. Proklamowała ona w art. 25 pkt 2: „Matka i dziecko mają prawo do specjalnej opieki i pomocy (…)”, jest to jedyny zapis Deklaracji, który bezpośrednio dotyczy praw dziecka. W Deklaracji podkreśla się podstawową w całej ochronie praw człowieka zasadę, że wszelkie prawa przysługują jedynie dlatego, że jest się człowiekiem, a nie ze względu na jakiekolwiek cechy człowieka. Stąd każde dziecko ma godność i jest podmiotem praw człowieka.

Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych również nie adresuje bezpośrednio norm do dzieci. Sformułowane w nim prawa odnoszą się do każdego człowieka. Najważniejsze z nich, które dotyczą ochrony przed złym traktowaniem umieszczone są w artykułach 6, 7 i 9. W pierwszym z nich zawarty jest zakaz tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego karania. Przepis art. 7 formułuje zakaz niewolnictwa i handlu niewolnikami, zaś 9 zakaz samowolnej albo bezprawnej ingerencji w życie prywatne, rodzinne, domowe oraz prawo do ochrony honoru i mienia. Z przepisów tych wyraźnie wynika, iż każdy ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swojej osoby. Jest to prawo niezbywalne i podlega ono ochronie prawnej. Warto podkreślić art. 6 Paktu, który zakazuje stosowania wyroku śmierci w odniesieniu do sprawcy przestępstwa popełnionego przez osobę w wieku poniżej 18 lat, a także wykonywania wyroków śmierci na kobietach ciężarnych. Przepis artykułu 8 Paktu zaś wskazuje na prawo do wolności mając na uwadze m. in. zakaz czynienia z kogokolwiek niewolnika.

Podobny charakter norm prawnych ma Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Przepis artykułu 3 stwierdza, że: „należy podjąć wspólne kroki dla zapewnienia pomocy i ochrony wszystkim dzieciom i młodzieży bez żadnej różnicy z tytułu pochodzenia lub innych względów. Należy zapewnić ochronę dzieci i młodzieży przed wyzyskiem ekonomicznym i społecznym; zatrudniania ich przy pracy szkodliwej dla ich zdrowia lub moralności, bądź niebezpiecznej dla życia i mogącej krępować ich normalny rozwój, będzie prawnie karane (…)”. Państwa zobowiązane zostały do podjęcia odpowiednich działań koniecznych dla zmniejszenia umieralności niemowląt, poprawy higieny oraz stworzenia warunków zapewniających wszystkim świadczenia i opiekę lekarską, wiąże się to z realizacją prawa każdego do korzystania z najwyższego poziomu ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego (art. 12). Pakt zobowiązuje państwa do podjęcia wszelkich starań zapewniających stały wzrost stopy życiowej, uznając w ten sposób prawo każdego do odpowiedniego poziomu życia.

Aktem chroniącym dzieci przed fizycznymi i moralnymi zagrożeniami na które jest ono narażone, a szczególnie tych związanych, z pracą jest Europejska Karta Społeczna24 wydana w Turynie 18 października 1961 r. Państwa zobowiązują się w celu skutecznego wykonywania praw dzieci m.in. do ograniczenia wieku dopuszczenia do pracy dzieci. Wiekiem dopuszczenia do zatrudnienia jest 15 lat. Mimo iż mamy XXI wiek, to niestety wyzysk ekonomiczny dzieci jest zjawiskiem powszechnym. Ochrony dzieci przed tym zjawiskiem podjęła się między innymi Międzynarodowa Organizacja Pracy. Wydała ona 20 Konwencji25, które dotyczą ochrony pracy młodocianych. Między innymi w 2000 r. uchwaliła Konwencję nr 182 „O zakazie i bezzwłocznym postępowaniu przeciw najgorszym formom pracy dzieci”26.

Dokument ten dokładnie wskazuje, jakie czynności są dla dzieci zabronione. Do nich należą: rozpowszechnianie lub propozycja prostytucji, powstawania pornografii jak też każda praca, praca, która z powodu warunków jest szkodliwa dla dzieci ze względów zdrowotnych, bezpieczeństwa, lub moralności. W 1997 r. Międzynarodowa Organizacja Pracy podjęła prace nad przygotowaniem nowej konwencji. Będzie ona znosiła najgorsze formy pracy młodocianych.

Bardzo ważną rolę w systemie źródeł prawa międzynarodowego w zakresie ochrony dziecka przed złym traktowaniem pełni Konwencja Praw Dziecka. W przepisach art. 19 i 36 Konwencja wskazuje na konieczność ochrony dziecka przed różnymi (jednak nie do końca określonymi) formami wyzysku, złego traktowania, przemocy.

Przepis art. 19 ust. 1 nakazuje chronić dziecko przed wszelkimi przejawami przemocy fizycznej, krzywdy, zaniedbania, złego traktowania i wyzysku. Podkreśla on, iż państwa powinny podjąć wszelkie kroki w celu ochrony dziecka przed wykorzystaniem seksualnym (podobnie jak w art. 34 Konwencji, który nakazuje ochronę dzieci przed wszelkimi formami wyzysku seksualnego). Zawarte w przepisie przykładowe wyliczenie zwalczanych zachowań (m. in. zmuszanie do nielegalnych działań seksualnych, wykorzystywanie do prostytucji i pornografii) wskazuje na tradycyjne przestępstwa przeciwko dzieciom, które są penalizowane w kodeksach karnych.

Zakres nakazów i zakazów określonych w art. 19 ust. 1 Konwencji odnosi się jedynie do sytuacji, kiedy dziecko pozostawione jest pod opieką rodziców, opiekunów prawnych czy innych przedstawicieli ustawowych. Chodzi tutaj o wykorzystywanie seksualne w  ramach rodziny, które niedawno stało się przedmiotem zainteresowania ustawodawców i szczególnych unormowań prawnych. Inaczej rzecz się ma w art. 37 Konwencji, który zakazuje torturowania, złego traktowania i karania dzieci, a także nakazuje humanitarne traktowanie dzieci aresztowanych, pozbawionych wolności i w inny sposób karanych. Nakazuje również stosowanie wobec nich tych procedur, które gwarantowałyby poszanowanie ich godności i możliwość obrony ich praw. Adresatem norm art. 37 Konwencji są organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, a w określonym zakresie także instytucji wychowawczych. Kryterium sprawcy złego traktowania pozwala również wyróżnić zakresy zastosowania norm art. 38 Konwencji, który mówi o ochronie dziecka przed złym traktowaniem w czasie konfliktów zbrojnych, a także art. 40 Konwencji regulującego gwarancje proceduralne dla dziecka w trakcie postępowania karnego.

Dla realizacji obowiązków określonych w art. 19 ust. 1 tego aktu powinny zostać podjęte wszelkie kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej i wychowawczej. Przepis art. 19 ust. 2 wskazuje metody realizacji celów. Przepis art. 36 Konwencji zakazuje wszelkich form wyzysku. Ze sformułowania tego przepisu wynika, iż ma on charakter subsydiarny wobec innych przepisów Konwencji (są to m. in. art. 32 – 35 oraz art. 19). Te wszystkie formy naruszenia dobra dziecka są tożsame z jego złym traktowaniem. Sformułowania przepisów art. 19 i 36 mają charakter ogólny – obejmują właściwie całą materię Konwencji. Mówi ona o wszelkiej przemocy fizycznej i psychicznej, jest to więc bardzo szerokie określenie, które ograniczone jest na gruncie ustawodawstwa krajowego.

Sposób postępowania z dziećmi, które padły ofiarą złego traktowania określa art. 39 Konwencji. Nakłada on na Państwa – Strony obowiązek podejmowania właściwych kroków dla ułatwienia przebiegu rehabilitacji fizycznej i psychicznej dziecka, które padło ofiarą jakichkolwiek form zaniedbania, wyzysku lub wykorzystania, torturowania lub innej formy okrutnego lub nieludzkiego czy poniżającego traktowania bądź konfliktu zbrojnego.

Do art. 37, 38 jak też 40 Konwencji niektóre państwa zgłosiły zastrzeżenia27. I tak Australia nie widziała możliwości odseparowania dziecka pozbawionego wolności od dorosłych więźniów. Kanada natomiast stwierdziła, że nie zawsze jest to możliwe lub właściwe. Wielka Brytania złożyła zastrzeżenia do art. 37 pkt. c, twierdząc, że gdy nie ma odpowiednich warunków do jego stosowania albo umieszczenie dzieci z dorosłymi jest dla nich wzajemnie korzystne nie będzie stosowała przepisu tego artykułu Konwencji. Do art. 40 złożyła zastrzeżenia Dania argumentując, że nie czuje się związana wymogiem, aby w każdym przypadku uznania dziecka winnym pogwałcenia prawa karnego odwołanie przysługiwało do wyższego organu sądowego. Podobnej treści zastrzeżenia złożyły: Francja, Belgia, RFN. Ponadto RFN zastrzegła, iż nie zawsze będzie dziecku przysługiwać prawo do prawnej i innej odpowiedniej pomocy, a także, że nie zawsze od wyroku sądu skazującego będzie można się odwołać do wyższego organu lub też ciała ustawodawczego. Nie są zrozumiałe te zastrzeżenia w kontekście faktu, że państwa podpisały, a więc zaakceptowały całość Konwencji, tak więc zaakceptowały fakt, iż dziecko ze względu na swoją niedojrzałość fizyczną i psychiczną wymaga szczególnej ochrony, również prawnej. Trudno zgodzić się z Wielką Brytanią w  kwestii korzystnego wpływu dorosłych osób pozbawionych wolności na dzieci w zakresie odbywania kary pozbawienia wolności. Każdy człowiek ma prawo do tego, aby podczas odbywania kary pozbawienia wolności był traktowany w sposób godny, a także w sposób uwzględniający jego potrzeby w zależności od wieku. Nie można zgodzić się również z poglądem Danii i Niemiec w kwestii ich zastrzeżeń. Nie można bowiem pozbawiać nikogo prawa do bezstronnego sądu, a tym bardziej dziecku, które nie jest jeszcze przystosowane do życia w sposób dostateczny.


23 A. Kwak, A Mościskier, jw. s. 65.

24 Dz. U. z 1999 r., nr 8 poz. 67.

25 M. Mateyn – Tyrowicz: Ochrona dzieci i młodocianych w dziedzinie pracy, [w:] Konwencja o Prawach Dziecka. Analiza i wykładnia, pod red. Smyczyński T., Poznań 1999, s. 389.

26 Informacja uzyskana na anglojęzycznej stronie internetowej: http://www.ecpat.net.org

27 Por. A. Łopatka: Zastrzeżenia do Konwencji o prawach dziecka, „Państwo i prawo” 1992/9, s. 58.

Prawa dziecka w nauczaniu Kościoła Katolickiego

5/5 - (2 votes)

podrozdział pracy magisterskiej

Dzieci, będące osobami bezbronnymi z uwagi na swój wiek, zajmują szczególne miejsce zarówno w nauczaniu Ojca Świętego, jak i Kościoła Katolickiego.

W Starym Testamencie napotykamy na sytuacje, które wskazują na to, że dzieci były traktowane ze szczególną troską. W Księdze Wyjścia Bóg objawia swoją wyjątkową miłość do sierot, podejmując się ich opieki.40 W Księdze Samuela natomiast opisane jest powołanie małego chłopca, któremu Bóg powierza misję dla całego narodu wybranego.

Nowy Testament, zwłaszcza Ewangelie, zawiera wiele scen, w których dzieci odgrywają główną rolę. Jezus Chrystus sam był tym dzieckiem zrodzonym z niewiasty, którego zapowiadali prorocy.41 Ewangelista Marek opisuje Jezusa jako tego, który okazywał dzieciom szczególną miłość: „biorąc je w objęcia, kładł na nich ręce i błogosławił je”42.

Współcześnie trudno oszacować ogrom pracy Kościoła na rzecz dzieci. Niełatwo zliczyć przemówienia papieży, dokumenty wydawane przez Dykasteria Kurii Rzymskiej, pracę biskupów, księży, osób konsekrowanych oraz świeckich w tej dziedzinie.43

Kluczowe dokumenty Kościoła Katolickiego dotyczące tej tematyki to między innymi: dokumenty wydane podczas Soboru Watykańskiego II (takie jak Deklaracja o wychowaniu), Kodeks Prawa Kanonicznego oraz Katechizm Kościoła Katolickiego, wydany 11 października 1992 roku, który akcentuje prawa dzieci, mówiąc o małżeństwie, rodzinie i wychowaniu.

Podczas Soboru Watykańskiego II zwrócono uwagę, że dzieci ze względu na swoją niedojrzałość potrzebują specjalnej opieki. 28 października 1965 roku, Ojcowie zgromadzeni na Soborze pod przewodnictwem Papieża Pawła VI wydali Deklarację o wychowaniu chrześcijańskim.44 Stwierdzili w niej, że dzieci i młodzież mają prawo do oceny wartości moralnych zgodnie z ich sumieniem. Zauważyli również, że wiele dzieci nie posiada podstawowego wykształcenia, wzywając wiernych do podjęcia wszelkich starań, aby zapewnić im edukację i potrzebną opiekę. W deklaracji podkreślono także, że kluczową rolę w wychowaniu odgrywają rodzice, którzy są zobowiązani do wychowania swojego potomstwa. Obowiązkiem ich jest stworzenie takiej atmosfery, żeby była ona przepojona miłością oraz szacunkiem do ludzi i Boga.

Adhortacja Apostolska Familiaris Consortio, skierowana przez Ojca Świętego do biskupów, kapłanów i wiernych całego Kościoła Katolickiego, ma ogromne znaczenie, gdyż dotyczy zadań rodziny we współczesnym świecie. W punkcie 26 podkreśla się obowiązek szczególnej troski, jaką rodzina powinna otaczać dziecko. Rodzina ma na celu rozwijanie głębokiego szacunku dla godności osobistej dziecka oraz służenie jego prawom. Szczególnie istotne jest to w przypadku małego dziecka wymagającego opieki, a także dziecka chorego czy upośledzonego. Adhortacja podkreśla powołanie Kościoła do objawiania i przedstawiania na nowo w dziejach przykładu i nauki Jezusa, który umieścił dziecko w centrum. Troszcząc się o dzieci, Kościół realizuje swoje podstawowe posłannictwo. Dzieci wnioskują „cenny wkład” w budowanie wspólnoty rodzinnej oraz w uświęcanie rodziców, dlatego też cechą charakterystyczną chrześcijan powinny być: szacunek, miłość i służba. Ta służba urzeczywistnia się w powołaniu do przekazywania życia.

Papież Jan Paweł II, odwołując się do nauczania Soboru, podkreśla specjalne zadanie rodziców w wychowaniu potomstwa, wynikające z „najbardziej pierwotnego powołania małżonków do uczestnictwa w stwórczym dziele Boga”45. Rodzice powinni być uznani za pierwszych wychowawców, a rodzina jest pierwszą szkołą. Ojciec Święty nazywa obowiązek wychowania dzieci również prawem. To prawo-obowiązek ma pierwszeństwo względem „zadań wychowawczych innych osób”. Rodzice powinni wychowywać swoje dzieci do miłości, nieustannie dając im dar z siebie.

Kolejny dokument, Konstytucja Duszpasterska o Kościele w świecie, przedstawia podobne wartości. Stwierdza ona, że dzieci są najcenniejszym darem małżeństwa i przynoszą rodzicom najwięcej dobra. Przykład rodziców powinien więc wyznaczać im drogę do zbawienia i świętości. Dzieci odpłacają się rodzicom uczuciem wdzięczności, głębokim szacunkiem i zaufaniem. Konstytucja ponownie podkreśla, że instytucja małżeństwa i miłość małżeńska są nastawione na rodzenie i wychowywanie potomstwa, co stanowi ich najważniejsze dopełnienie. Dobro dzieci wymaga pełnej wierności małżonków. Aby rodzina mogła osiągnąć pełnię swego życia i zrealizować swój cel, potrzebne jest troskliwe współdziałanie w wychowaniu dzieci.

Wszystkie te dokumenty ukazują, jak ważne są dzieci dla Kościoła Katolickiego i jak istotne jest ich wychowanie w duchu chrześcijańskim. Rodzice, jako pierwsi wychowawcy, mają kluczową rolę w przekazywaniu wartości i nauk Kościoła swoim dzieciom. Kościół wspiera rodziców w ich misji i zwraca uwagę na znaczenie tworzenia środowiska, w którym dzieci mogą rozwijać się duchowo i moralnie. W tym kontekście, rodzina jest uznawana za podstawową jednostkę społeczną, która ma istotny wpływ na duchowe i moralne życie dzieci.

Kościołowi zależy na tym, by rodzice byli odpowiedzialni i zaangażowani w wychowanie swoich dzieci, kładąc nacisk na wartości takie jak miłość, szacunek, służba czy wdzięczność. Wychowywanie dzieci w duchu chrześcijańskim ma na celu nie tylko kształtowanie wartości moralnych, ale także prowadzenie dzieci ku zbawieniu i świętości.

Wspólna praca rodziców, Kościoła i społeczności chrześcijańskiej może przyczynić się do tworzenia zdrowego, wartościowego środowiska, w którym dzieci będą mogły rozwijać się zarówno duchowo, jak i emocjonalnie. W ten sposób Kościół spełnia swoje podstawowe posłannictwo, dbając o przyszłe pokolenia i kierując je na drogę zbawienia.

Ojciec Święty często podkreśla, że dzieci są przyszłością społeczeństwa, a Kościół ma za zadanie przyjmować je tak, jak uczynił to Jezus Chrystus, ponieważ dzieci są wielkim darem dla całego społeczeństwa. Jak mówił Jan Paweł II w orędziu na Światowy Dzień Pokoju w 1994 roku: „Społeczność, która odrzuca dzieci, nigdy nie zazna pokoju”. W przemówieniu do uczestników VIII Międzynarodowej Konferencji zorganizowanej przez Papieską Radę do spraw Duszpasterstwa Służby Zdrowia, Ojciec Święty stwierdził: „Dorośli jutra to dzisiejsze dzieci. (…) Potrzebne jest zatem skuteczne działanie w obronie dzieci, co wymaga zaangażowania nauki, przeznaczenia odpowiednich środków na ten cel oraz odbudowy podstawowych wartości na płaszczyźnie indywidualnej i społecznej, które stanowią fundament właściwego ładu społecznego (…)”46.

W Liście do dzieci wydanym 13 grudnia 1994 roku, Jan Paweł II pisał o szczególnej wartości dziecka w oczach Boga. Jezus Chrystus, Syn Boży, stawia dziecko jako wzór zaufania i bezgranicznego oddania się Bogu. Papież wyraża w Liście do dzieci myśl, że „jest coś takiego w dziecku, co winno się odnaleźć we wszystkich ludziach”47.

Jan Paweł II wielokrotnie wskazuje, że wszystkie prawa dziecka zawierają się w jego prawie do bycia kochanym. Wszystkie prawa dziecka wywodzi on z godności dziecka jako osoby stworzonej przez Boga-Stwórcę, który jest także dawcą życia. Społeczeństwo ma obowiązek kochać dzieci, a z tego obowiązku wynikają kolejne: chronienie ich godności, otaczanie opieką i wspieranie ich rozwoju. „Wobec każdej ludzkiej istoty, zawsze godnej najwyższego szacunku ze względu na posiadaną godność osobową, społeczeństwo i Kościół winny wypełniać swoje specyficzne zadania, przyczyniając się do krzewienia solidarności w społeczeństwie”48 – mówił Papież.

Ojciec Święty w swoim nauczaniu często zaznacza, że państwo powinno podejmować wszelkie możliwe środki, aby zagwarantować poszanowanie życia każdej osoby, a zwłaszcza życia dziecka nienarodzonego. W Encyklice Evangelium vitae czytamy, że ochrona, poszanowanie i umacnianie godności osoby ludzkiej powinny być troską całego społeczeństwa.49 Gdy państwo nie wykorzystuje swojej władzy dla ochrony praw każdego obywatela, zwłaszcza najbardziej bezbronnych i najsłabszych, jego fundamenty są zagrożone. Państwo nie może unikać obowiązku poszanowania życia, powołując się na wolność sumienia i wyboru, ponieważ szacunek dla życia jest podstawą wszystkich innych praw, w tym także wolności. Katechizm Kościoła Katolickiego przypomina: „niezbywalne prawo każdej niewinnej ludzkiej istoty do życia stanowi element konstytutywny społeczeństwa i jego prawodawstwa”50.

Papież dostrzega potrzebę ochrony życia najmłodszych, zwłaszcza w najuboższych krajach, gdzie dzieci szczególnie doświadczają cierpień fizycznych z powodu głodu, chorób czy kalectwa, oraz cierpień moralnych spowodowanych złym traktowaniem ze strony rodziców, ale nie tylko. „Jan Paweł II ze smutkiem konstatuje, że nowe perspektywy, jakie stworzył postęp nauki i techniki, dały niestety początek nowym formom zamachów na godność człowieka”51. Wśród najbardziej pokrzywdzonych, Ojciec Święty wymienia dzieci nienarodzone, porzucone, maltretowane, dzieci pozbawione miłości oraz żyjące w skrajnej nędzy52. Papież zauważa, jak często łamane jest współcześnie prawo międzynarodowe nakazujące szczególną ochronę najmłodszych. Wiele z nich staje się ofiarami wojen czy różnych form przemocy, a także jest zmuszanych do uczestnictwa w wojnach. Szczególnie dramatyczna, jak podkreśla Jan Paweł II, jest sytuacja dzieci w Afryce. Papież dostrzega również problemy dzieci niepełnosprawnych, tak często spychanych na margines społeczeństwa. Był on inicjatorem wielu instytucji służących pomocy dzieciom, takich jak Papieskie Dzieło Świętego Dziecięctwa czy liczne ruchy na rzecz adopcji. Ojciec Święty podkreśla, że więź między rodzicami a dzieckiem jest chroniona przez prawo w ramach rodziny, która jest trwale związana węzłem małżeńskim.

Warunkiem pełnego, ludzkiego rozwoju jest wychowanie dziecka w rodzinie, która zapewnia bezpieczeństwo. Ojciec Święty w Liście do Rodzin, wydanym 2 lutego 1994 r., podkreślił, że troska o wychowanie dziecka obejmuje wiele lat wspólnego życia małżonków. To dzieci przekształcają małżeństwo w rodzinę i są one skarbem dla swoich rodziców: „dar życia staje się równocześnie darem dla samych dawców”53. Dziecko obdarowuje swoich rodziców.

Papież zaznaczył również, że wychowanie dziecka polega na podejmowaniu działań, które umacniają więź człowieka z wartościami takimi jak dobro i prawda. Od rodziców wymaga się, aby w dziedzinie wychowania wprowadzali dziecko na ścieżkę dobra, które jest wpisane w jego serce.54

Wychowanie w rodzinie gwarantuje stabilność emocjonalną i umożliwia dziecku rozwój w oparciu o wartości, które są istotne dla zdrowego funkcjonowania w społeczeństwie. Rodzice, poprzez swoją miłość i troskę, wprowadzają dzieci w świat wartości, ucząc je, jak radzić sobie z trudnościami życia i jak podejmować właściwe decyzje. Dlatego tak ważne jest, aby rodzice byli odpowiedzialni i świadomi swojego zadania wychowawczego, aby wspierać swoje dzieci na drodze do dobra i prawdy.


40 Biblia Tysiąclecia, wyd. V, Pallotinum, Poznań 2000, Wyj. 22.21 i n.

41 Tamże, Mt 1, 22 – 23 i Iz 7, 11.

42 Tamże, Mk 10, 13.

43 Kard. Z. Grocholewski: Prawa dziecka a dobro dziecka, [w:] W służbie dziecku, jw. s. 59.

44 Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim, wyd. 28. 11. 1965 r. Podczas obrad Soboru Watykańskiego II przez duchowieństwo na czele z papieżem Pawłem VI.

45 Adhortacja Familiaris Consorito, jw. pkt. 36.

46 Przemówienie Ojca Świętego do uczestników VIII Międzynarodowej Konferencji zorganizowanej przez Papieską Radę do spraw Duszpasterstwa Służby Zdrowia 20 XI 1993 r., tekst w: Rodzino co mówisz o sobie. Dokumenty i przemówienia papieskie w Roku Rodziny, Kraków 1995 r., s.167.

47 Por. A. Rynio: Wartość dziecka w nauczaniu Jana Pawła II, [w:] W służbie dziecku, jw. s. 138.

48 Przemówienie Ojca Świętego do uczestników Kongresu Papieskiej Rady do spraw Rodziny: Dziecko niepełnosprawne w rodzinie wygłoszone 4 XII 1999 r., tekst w: „L`Osservatore Romano” 2000 r., XXI, nr 2 s. 32.

49 Jan Paweł II: Evangelium vitae, pkt. 81.

50 Katechizm Kościoła Katolickiego, wyd. II poprawione, Pallotinum 2002 r., pkt. 2273.

51 B. Oszustowicz: „Społeczność, która odrzuca dzieci nigdy nie zazna spokoju” – refleksje z nauczania Jana Pawła II, [w:] W służbie dziecku jw. s. 343.

52 Por. Adhortacja Christifideles Laici pkt. 5, a także: List Ojca Świętego do dzieci w Roku Rodziny [w:] Rodzino, co mówisz o sobie jw. s. 143.

53 Jan Paweł II: List do Rodzin, pkt. 11.

54 op. cit. pkt. 5.

Zgoda małżeńska jako osobowy akt człowieka

5/5 - (2 votes)

podrozdział pracy magisterskiej z prawa kanonicznego

Istnieją dwie grupy poglądów, dotyczących małżeństwa* . Pierwszy z nich mówi o ewolucji małżeństwa, w którym od jakiegoś nieładu płciowego /heteryzm/ poprzez wielomęstwo /poliandria/ i wielożeństwo /poligamia/ doszło dopiero do związku jednożeńskiego /monogamia/. ”

Drugi pogląd, którego przedstawicielem był już Arystoteles, uważał, że kierunek rozwoju instytucji małżeństwa był odwrotny. Od początku było ono monogamiczne, a dopiero później, przez różne zniekształcenia, przybrało inne formy. Już na pierwszych stronach Pisma św. znajdujemy tę prawdę. W drugim opisie stworzenia natchniony autor pisze: „Dlatego mężczyzna opuszcza ojca swego i matkę swoją i łączy się ze swoją żoną tak ściśle, że stają się jednym ciałem” /Rdz 2,24/.W Ewangeliach Jezus Chrystus odwołuje się do tej prawdy, która była od początku i mówi: „Przez wzgląd na zatwardziałość serc waszych pozwolił wam Mojżesz oddalać wasze żony, lecz od początku tak nie było”./Mt 19,8/. Widać z tego jasno, że pierwsza wersja ewolucji instytucji małżeństwa jest nie do przyjęcia w wierze chrześcijańskiej. Papież Pius XI w encyklice „Castii connubi” /1930/ porusza ten temat i podkreśla Boże pochodzenie małżeństwa, jak również, że nie jest ono zależne od zapatrywań ludzkich *. Również Sobór Watykański II podobnie stwierdził: „Ten święty związek…,nie jest uzależniony od ludzkiego sądu” /KDK 47 n.1/. To całe dowodzenie wskazuje jasno o potędze zgody małżeńskiej i niemożliwości jej unieważnienia lub zmiany podmiotów tego zobowiązania.   ”

Kodeks ściśle określa, że „małżeństwo stwarza zgoda stron między osobami prawnie do tego zdolnymi”, /kan.1057 & 1/ oraz że „małżeństwo mogą zawrzeć wszyscy, którym prawo tego nie zabrania” /kan.1058/. odstawą do zawarcia małżeństwa chrześcijańskiego jest chrzest, przez który dana osoba otrzymuje prawa i obowiązki właściwe chrześcijanom./kan.96/. Jednak korzystanie z praw w pełnym wymiarze przysługuje tylko osobie pełnoletniej, która ukończyła osiemnaście lat. /kan.98/. Kodeks podaje właściwą interpretację zgody małżeńskiej stwierdzając, że jest ona „aktem woli”/kan.1057 ő 2/. Sobór Watykański II również mówi, że: „małżeństwo powstaje przez nieodwołalną osobistą zgodę /KDK 48 n.1./ Ażeby zgoda w/g kanonu 1057 § 1 była aktem prawnym, czyli pociągała za osobą właściwe skutki powinna zawierać:

  1. zgodę,
  2. powinna być wyrażona przez osoby prawnie do tego zdolne,
  3. nie może być uzupełniona żadnym innym aktem prawnym.

Jest to ujęcie syntetyczne, którego uzupełnieniem mogą być wymagania jakie podaje Bensch:

  1. Orientacja w dziedzinie stosunków prawno-społecznych.
  2. Umiejętność praktycznego zastosowania wiadomości i doświadczenia prawnego w konkretnym przypadku.
  3. Zdolność do samodzielnej decyzji .

Biskupski również podaje elementy, którymi powinna charakteryzować się zgoda jako akt prawny:

  1. wiadomość, czyli aspekt rozumu. Nie mogą zgody wyrazić osoby pozbawione używania rozumu na stałe lub przejściowo.
  2. Wolność, czyli aspekt woli. Determinacja zewnętrzna lub wewnętrzna uniezdalnia do wyrażenia zgody.
  3. Obejmuje cele małżeństwa .

Mówiąc o akcie zgody małżeńskiej trzeba również wspomnieć o podmiocie i przedmiocie tejże zgody. W kodeksie czytamy, że „mężczyzna i kobieta w nieodwołalnym przymierzu wzajemnie się sobie oddają i przyjmują w celu stworzenia małżeństwa” /kan.1057 § 2/. Widać tu jasno, że podmiotem tej umowy są sami nupturienci, którzy w tym jedynym przypadku są jednocześnie szafarzami sakramentu. Przedmiotem materialnym są również małżonkowie, a przedmiotem formalnym jest wspólne życie, które obejmuje wszystkie cele małżeństwa . Trzeba zaznaczyć, że przedmiotem nie jest prawo małżonka do ciała, lecz sama osoba i stąd bierze się ważność jego zdolności psychicznych i umysłowych. W dawnym prawie mówiło się raczej o biologicznej stronie przedmiotu małżeństwa w stwierdzeniu „ius in corpus”. W zgodzie wyrażonej według nowego kodeksu widzimy ujęcie raczej wspólnoty, która odznacza się wzajemnym oddaniem się małżonków. Zauważamy tu dwa aspekty dotyczące osobowości nupturientów:

  1. Ważna jest pełna zdolność małżonka.
  2. Osobowość jest koniecznym warunkiem do stworzenia wspólnoty, przez którą, jak wspomina Sobór Watykański II, powstaje „głębokie zjednoczenie, będące wzajemnym oddaniem się sobie dwóch osób” /KDK 48 n.1/ .

         Biskupski podkreśla kontakt osobowy nupturientów i konieczność zgody tych obojga do przedmiotu wyrażanego aktu . Widzimy zatem personalistyczny i duchowy charakter „umowy małżeńskiej”. W nauce Soboru Watykańskiego II małżeństwo stanowi rzeczywistość dogłębnie ludzką, która nie może się ograniczyć wyłącznie do sfery zewnętrzno-formalnej.   Małżeństwo winno angażować całego człowieka, ze wszystkimi przejawami jego bogactwa wewnętrznego oraz jego pełnym i autentycznym oddaniem się „Dlatego to moment zawarcia umowy małżeńskiej musi być aktem rzeczywiście dogłębnie ludzkim, nie zaś zwykłą formalnością”. Szczególną rolę w ustaleniu zdolności osób do wyrażenia zgody miała refleksja Papieskiej Komisji do Rewizji KPK. Weryfikowano ustalenia kodeksu Pio-Benedyktyńskiego. W pracy tej uwzględniono wypowiedzi Soboru Watykańskiego II i osiągnięcia w psychiatrii i psychologii. Pracę tej Komisji widać w Kodeksie Jana Pawła II w postaci nowych ustaleń. Refleksje te podejmowano, gdyż samo wypowiedzenie formuły zgody małżeńskiej nie wystarczy do ważności małżeństwa. Możemy mieć bowiem do czynienia z tzw. „zgodą pozorną”, która charakteryzuje się wypowiedzeniem formuły zgody, przy braku zgody wewnętrznej. Powstaje zatem trudność domniemania, czy zgoda wyrażona zewnętrznie, odpowiada rzeczywistej zgodzie wewnętrznej. Według Kodeksu „domniemywa się, że wewnętrzna zgoda odpowiada słowom lub znakom użytym przy zawieraniu małżeństwa” /kan.1101 § 1/.   Ustalenie tej zgodności jest bardzo ważne, gdyż zgoda sięga w głąb osobowości człowieka, co widać ze skutków jej wyrażenia. Dlatego tak ważnym jest uwzględnienie strony wewnętrznej aktu zgody, gdyż samo zachowanie formuły nie czyni małżeństwa. Wagę tego problemu podkreśla kanon 1057 § 1, gdy stwierdza, że żaden brak w tej sferze duchowej nie może być uzupełniony przez żadną władzę. Należy zatem rozważyć, czym charakteryzuje się akt w pełni ludzki, którego wagę widać w tych rozważaniach. W kanonistyce rozróżniamy dwa rodzaje aktów pełnionych przez człowieka i stąd różna jest jego odpowiedzialność za teakty.

  1. Akt człowieka /actus hominis/.Są to czynności odruchowe, bezwarunkowe, spontaniczne, wykonywane fizycznie przez każdego człowieka i charakteryzujące się brakiem używania przez człowieka rozumu i woli.
  2. Akt ludzki /actus humanus/. „Czynności, które są właściwe człowiekowi i zostały dokonane w sposób odpowiadający jego godności tzn. nie tylko z pełnym rozeznaniem rozumowym, ale także z dobrowolną decyzją, świadomą wartości spełnionego czynu i przewidującą konsekwencje, czyli jak to zwyczajnie się określa dokonane rozważnie, odpowiedzialnie”. W pełnym akcie ludzkim występują zatem dwa podstawowe elementy:
    • Ø Intelektualne rozpoznanie. Prawodawca, podając definicję zgody małżeńskiej, ma również na myśli uprzednie poznanie w stosunku do aktu woli. Cały etap przedwolitywny jest niejako fundamentem dla wyrażanej zgody. Jest to myślenie tomistyczne, w którym uważa się, że wola winna być kierowana do działania przez rozumne poznanie dobra, czyli celu działania.
    • Ø Wolna i nieskrępowana decyzja woli. Góralski twierdzi, że aktem ludzkim jest taki, który ma wolną wolę od wewnętrznych czy zewnętrznych okoliczności skłaniających ją do określonego wyboru . Według Benscha decyzję woli można nazwać wolną wtedy, gdy poprzedza ją zastanowienie, odważenie motywów. Nie chodzi tu jednak o tzw. wybór doskonały, lecz „wystarczy istnienie wolności w jej istocie, tak aby wola rozumnie mogła decydować, czy zawrzeć małżeństwo, czy też nie”. Oba czynniki są niezastąpione w wyrażeniu właściwej zgody małżeńskiej. Są wzajemnie się uzupełniającymi elementami. Pierwszym warunkiem np. używalności wolnej woli jest używalność rozumu. Wolna wola pozostawiona sama sobie jest ślepą władzą. Musi być oświecona przez rozum. Jeżeli zaś rozum doznaje przeszkód w działaniu to i wolność woli jest zakłócona. Te wszystkie czynniki, które tu zostały podane, dają naturalną zdolność do korzystania z praw podmiotowych. Obejmują one bowiem całość tego aktu, a wiec nie tylko świadomość i wolność, ale także znajomość znaczenia aktu i zamiar osiągnięcia jego skutków. Ta zdolność jest jednak względna, gdyż zależy od złożoności sprawy i stąd różna jest zdolność podmiotu do działań prawnych. Nie jest ona zatem ściśle określona w stosunku do aktów prawnych w ogólności. Dla określenia zgodności do danego aktu prawnego, trzeba zawsze podać podstawowe czynniki, które dany podmiot musi spełniać. Istnieją również takie czynniki w stosunku do nupturientów. Starano się wskazać właściwe dla aktu zgody małżeńskiej wymagania. W dalszej części tejże pracy będą bliżej określone podane tu już warunki oraz przedstawiono czynniki mogące zakłócić wyrażenie aktu zgody.