Skarga konstytucyjna jako instrument ochrony wolności i praw człowieka

5/5 - (2 votes)

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 76-80 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym z dnia 30 listopada 2016 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 2393), prawo do złożenia skargi konstytucyjnej przysługuje każdemu uczestnikowi postępowania, w którym wyczerpane zostały wszelkie dostępne drogi prawne, a które zakończyło się wydaniem ostatecznej decyzji opartej na zakwestionowanym przepisie.

Należy pamiętać, że skarga musi spełniać warunki formalne pisma procesowego zgodne z Kodeksem postępowania cywilnego oraz ustawą o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Skargę konstytucyjną powinien sporządzić i podpisać adwokat lub radca prawny, z wyjątkiem przypadków, gdy skargę składa na własną rękę sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych.

Podstawowym celem skargi konstytucyjnej jest wezwanie Trybunału Konstytucyjnego do stwierdzenia niezgodności wskazanego przepisu prawa z Konstytucją. Termin na złożenie skargi wynosi 3 miesiące od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia, przy czym upływ tego terminu jest terminem zawitym, co oznacza, że skarga złożona po jego upływie nie podlega rozpoznaniu.

Skargę rozpatruje Trybunał Konstytucyjny na jawnej i publicznej rozprawie, po której wydaje wyrok. W postępowaniu uczestniczą skarżący, organ wydający zakwestionowany akt normatywny oraz Prokurator Generalny. Do postępowania może przystąpić również Rzecznik Praw Obywatelskich, a czasem również organizacja pozarządowa w roli tzw. przyjaciela sądu.

Uwzględnienie skargi przez Trybunał skutkuje utratą mocy obowiązującej przez dany przepis. Przepis traci moc od dnia publikacji wyroku Trybunału w dzienniku urzędowym, w którym ogłoszony był akt zawierający niekonstytucyjne treści, lub jeżeli akt ten nie był ogłaszany, wyrok dotyczący zaskarżonego przepisu jest ogłaszany w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Trybunał Konstytucyjny ma również prawo określić późniejszą datę utraty mocy obowiązującej przez przepisy (najpóźniej 18 miesięcy od ogłoszenia wyroku w przypadku ustaw, 12 miesięcy w przypadku innych aktów normatywnych).

Dodatkowo, wynikającą z takiego rozstrzygnięcia konsekwencją cywilnoprawną jest możliwość wystąpienia o naprawienie szkody spowodowanej wydaniem niekonstytucyjnego aktu normatywnego. Podstawą prawną tego roszczenia jest art. 4171 § 1 Kodeksu cywilnego, obowiązujący od 1 września 2004 roku.

Stwierdzenie, iż ze skargą konstytucyjną może wystąpić ”każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone” zawiera w sobie trzy fundamentalne przesłanki skargi konstytucyjnej. Są to:

  1. Interes osobisty – osoba składająca skargę powinna wykazać, że jest osobiście zainteresowana w usunięciu naruszenia przyznanych jej praw podmiotowych. To znaczy, że musi udowodnić, że naruszenie tych praw ma dla niej bezpośrednie konsekwencje.
  2. Interes prawny – osoba składająca skargę powinna udowodnić, że naruszenie jej konstytucyjnych praw wpływa na jej sytuację prawną. Interes prawny nie jest tożsamy z interesem publicznym, ale odnosi się do indywidualnej sytuacji prawnej skarżącego.
  3. Interes realny – naruszenie konstytucyjnych praw i wolności nie może mieć charakteru potencjalnego lub hipotetycznego. Nie wystarczy, że istnieje możliwość naruszenia danego prawa konstytucyjnego w przyszłości – naruszenie musi mieć miejsce w przeszłości lub nadal mieć miejsce w momencie złożenia skargi konstytucyjnej.

Odnośnie zakresu przedmiotowego, skarga konstytucyjna dotyczy ustawy lub innego aktu normatywnego, a nie konkretnej decyzji czy orzeczenia, które zostało wydane na ich podstawie. Aktem normatywnym są normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym. Skarżący musi wskazać, które prawo lub wolność zawarte w Konstytucji RP zostało naruszone przez zaskarżoną ustawę lub akt normatywny.

Można zadać pytanie, czy skargą konstytucyjną można zakwestionować akty prawa miejscowego czy akty wydane przez organy Unii Europejskiej. Jak wyjaśnia Trybunał Konstytucyjny, aktem normatywnym w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji może być nie tylko akt normatywny wydany przez organy polskie, ale po spełnieniu określonych warunków, także akt wydany przez organ organizacji międzynarodowej, której członkiem jest Rzeczpospolita Polska. Dotyczy to przede wszystkim aktów prawa Unii Europejskiej, ustanowionych przez instytucje tej organizacji. Akty takie wchodzą w skład obowiązującego w Polsce porządku prawnego i wyznaczają sytuacje prawne jednostki, jak to stwierdza Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z dnia 16 listopada 2011 r., SK 45/09.

Wniesienie skargi konstytucyjnej musi spełniać szereg formalnych wymogów:

  1. Przymus adwokacko-radcowski – zasada ta oznacza, że skargę konstytucyjną musi sporządzić adwokat lub radca prawny. Wyjątek stanowią sytuacje, kiedy skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. W takim przypadku mogą oni samodzielnie złożyć skargę.
  2. Termin – skargę konstytucyjną należy złożyć w ciągu 3 miesięcy od daty doręczenia prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego rozstrzygnięcia wydanego na podstawie zakwestionowanego aktu normatywnego. Ten czas jest tzw. terminem zawitym, co oznacza, że po jego upływie nie można już złożyć skargi.
  3. Forma pisemna – skarga konstytucyjna musi być złożona na piśmie i spełniać wymogi pisma procesowego. To oznacza, że powinna zawierać:
    • Wskazanie konkretnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach określonych w Konstytucji RP.
    • Wskazanie, które konkretnie wolności lub prawa, zdaniem skarżącego, zostały naruszone.
    • Opis stanu faktycznego sprawy.
    • Dołączenie wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia wydanego na podstawie zakwestionowanego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego.
    • Wskazanie daty doręczenia decyzji, wyroku lub innego rozstrzygnięcia (zgodnie z art. 53 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym).

Bibliografia:

W. Brzozowski, A. Krzywoń, M. Wiącek, Prawa Człowieka, Warszawa 2018

M. Jabłoński, S. Jarosz-Żukowska, Prawa człowieka i systemy ich ochrony. Zarys wykładu, Wrocław 2010.

J. Hołda, Z. Hołda, D. Ostrowska, J. Rybczyńska, Prawa człowieka. Zarys wykładu, Warszawa 2014.

M. Chmaj (red.), Wolności i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2016.

Dodaj komentarz