Jak już wspomniano, polski system prawny tradycyjnie przewiduje ochronę roszczeń pracowniczych. Materia ta została uregulowana w przepisach k.p.c., w dziale dotyczącym egzekucji. Artykuł 1025 k.p.c. określa kolejność w jakiej zaspokajane są należności przypadające od dłużnika. Należności za pracę, zamieszczone w drugiej kategorii, poprzedzane są jedynie kosztami egzekucyjnymi[20] i należnościami alimentacyjnymi.
Jak z powyższego wynika, polski system prawny od lat nader przychylnie traktuje roszczenia pracownicze w toku egzekucji. W szczególności warte podkreślenia jest to, że w Polsce należności pracownicze zaspokajane są przed należnościami podatkowymi Skarbu Państwa. Jest inną sprawą, że przyjmowanie takich rozwiązań w warunkach socjalistycznych, kiedy to cała praktycznie gospodarka pozostawała w rękach państwa, było niezmiernie łatwe i nie łączyło się z pogorszeniem ekonomicznej pozycji budżetu państwa.
Dla określenia zakresu przyznanej pracownikom ochrony istotne znaczenie ma zdefiniowanie pojęcia “należności za pracę”. W znaczeniu wąskim termin ten może oznaczać jedynie wynagrodzenie za pracę. Wskażmy, że taką wąską interpretację można spotkać w przeważającej liczbie krajów Unii Europejskiej[21] . W Polsce jednakże od dawna ugruntowała się wykładnia szeroka. Podstawowe znaczenie w tym zakresie odegrała Uchwała Pełnego Składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego[22], w myśl której za należności za pracę uważa się wszystkie należności wynikające ze stosunku pracy, bez względu na to, jaka była podstawa ich przyznania. Należności za pracę obejmują oprócz wynagrodzenia inne składniki, m.in.: roszczenia z tytułu niewykorzystanego urlopu, odszkodowanie związane z odwołaniem z urlopu, premie regulaminowe, przyznane premie uznaniowe, odprawy pośmiertne.
W ujęciu ugruntowanym przez polski SN pojęcie należności za pracę, stało się zatem w zasadzie synonimem wszelkich świadczeń majątkowych przypadających pracownikom od pracodawcy. Jeżeli ponadto weźmie się pod uwagę, że przywilej egzekucyjny dotyczy wszystkich pracowników, uzasadniona staje się teza, że omawiana forma ochrony wynagrodzeń pracowniczych ujęta została w Polsce w sposób szeroki i wysoce korzystny dla pracowników. Pewne wątpliwości mogły co najwyżej budzić zasady, na jakich została ukształtowana subrogacja Funduszu. Stosownie do art. 10 ust. 1 i 2 ustawy wypłata świadczeń powoduje przejście na Fundusz z mocy samego prawa roszczeń wobec pracodawcy odpowiadających wypłaconej kwocie. Przy dochodzeniu tych roszczeń Fundusz korzysta z tych samych przywilejów egzekucyjnych, co pracodawcy. Powyższe zasady oznaczają, że dochodząc swoich roszczeń Fundusz może przyczyniać się do obniżenia kwot, jakie pracownicy uzyskają bezpośrednio od pracodawcy. Jak się wydaje funkcję ochronną lepiej spełniałoby rozwiązanie, w którym Fundusz mógłby dochodzić swoich należności przed innymi wierzycielami, ale dopiero po zaspokojeniu roszczeń samych pracowników. Negatywne dla pracowników konsekwencje subrogacji mogą jednak zostać usunięte w wyniku dobrowolnego odstąpienia przez Fundusz od dochodzenia zwrotu wypłaconych świadczeń (art. 10 ust. 3).
Zakres ochrony wynagrodzenia poprzez przywilej egzekucyjny uległ w ostatnim okresie istotnemu ograniczeniu. Uchwalona w grudniu 1996 r. ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów[23] przewiduje odmienną niż w k.p.c. kolejność zaspokajania wierzytelności z przedmiotów objętych zastawem rejestrowym. Należności za pracę korzystają z pierwszeństwa przed wierzytelnością zastawnika wpisaną do rejestru, jedynie za okres nie dłuższy niż 3 miesiące (art. 20 § 1). Unormowanie to harmonizuje wprawdzie z zarysowaną tendencją rozwojową w państwach wysoko rozwiniętych, bowiem niewątpliwie zwiększa zdolność kredytową pracodawców. Jednakże zwiększenie tej zdolności następuje ewidentnie kosztem pracowników. Przypomnijmy, że Fundusz wypłaca świadczenia pracownikom z tytułu wynagrodzenia jedynie za okres trzech miesięcy. Jeśli weźmie się pod uwagę, że po zaspokojeniu wierzyciela zastawnego na ogół dłużnikowi nie pozostanie żaden majątek, jasne staje się, że ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów znacząco zredukowała praktyczne szanse pracowników dochodzenia roszczeń za okres dłuższy, niż trzy miesiące. Problem ten może okazać się bardzo istotny, tym bardziej w sytuacji, w której wierzyciele dążyć będą do objęcia zastawem rejestrowym wszystkich składników mienia ruchomego pracodawcy.
[20] Ustawa nie wskazuje co należy do kategorii kosztów egzekucyjnych; w literaturze wymienia się jednak m.in.: koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji, koszty doręczeń, ogłoszeń, dozoru ruchomości czy zarządu nieruchomością, koszty uzyskania klauzuli wykonalności. Zob. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, tom II, pod red. K. Piaseckiego, C. H. Beck, Warszawa 1997, s.1138.
[21] Zob. W. Holzer, op. cit. s. 270.
[22] Uchwała z 29 września 1966 w sprawie wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej dotyczących ochrony uprawnień pracowniczych w postępowaniu odrębnym (III PZP 28/66), OSN 1967,nr 1, poz. 1.
[23] Ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U. nr 149, poz. 703).