Problem wolności człowieka jest w sposób swoisty rozwiązywany przez Kartezjusza i Kanta, opowiadających się za dualizmem kosmosu i człowieka. Uznawali oni wolność człowieka jako wyłom w determinizmie sił i praw przyrody. Kant wolność zakwalifikował jako postulat praktycznego rozumu. Kartezjusz mówił o tajemnicy wolności człowieka. Dualizm jest pragmatycznym rozwiązaniem problemu wolności, rezygnującym z teoretycznego jego rozwikłania.
Współcześnie niektórzy autorzy, m. in. Sergei Levitzky, wyróżniają determinizm logiczny: Teoria ta wskazuje na zależność człowieka od praw logiki, prawd zdroworozsądkowych, aksjomatów nauk formalnych itp. Niektórzy oponenci tej formy determinizmu w imię wolności człowieka odrzucają „dyktaturę prawdy”. Należą do nich adherenci ideologicznego liberalizmu.
Determinizm logiczny jest bezpodstawny z wielu względów. Przede wszystkim prawda jest wartością idealną, dlatego nie łamie realnej wolności człowieka. Przywilejem ludzkiej osoby jest możliwość rozpoznawania obiektywnej prawdy o rzeczywistości, ale równie realna jest alternatywa odrzucenia prawdy. Prawda nie determinuje więc postawy człowieka i jego konkretnych działań. Proklamowana wolność od prawdy (czy wbrew prawdzie) jest akceptacją irracjonalizmu i rezygnacją z rozumnych wyborów. Jest to ostatecznie wolność pozbawiona obiektywno-personalnej wartości. Prawda nie jest zniewoleniem człowieka, ale światłem na drodze do wolności rozumnie i odpowiedzialnie przeżywanej.
Na antypodach determinizmu filozoficznego znajduje się indetermi-nizm. Jest on dwojaki: fizykalny i filozoficzny. Indeterminizm fizykalny istnieje w wielu odmianach, najbardziej znany z nich to indeterminizm Wernera Heisenberga. Nie dotyczy on bezpośrednio problematyki antropologicznej, choć niektórzy autorzy widzą w nim potwierdzenie wolności woli człowieka. Indeterminizm filozoficzny natomiast ma swoje reperkusje w omawianym aktualnie zagadnieniu wolności. Elementy indeterminizmu można odnaleźć u Dunsa Szkota, który sugerował, że wola człowieka posiada własne motywy różne od przedstawianych jej przez intelekt. Wola — w tej interpretacji — ma dominować nad poznaniem intelektualnym, które pełni rolę jedynie narzędną. Drugim współczesnym zwolennikiem indeterminizmu filozoficznego był Sartre, który wolność uznał za samą istotę człowieka i dlatego propagował maksymalistyczne korzystanie z wolności indywidualnej. Chociaż był świadomy społecznych uwarunkowań człowieka, to jednak równocześnie w imię wolności postulował odrzucenie wszelkich norm: etycznych, społeczno-narodowych i religijnych21. Wolność pojmował jako możliwość dowolnej autokreacji człowieka.
Filozofia klasyczna odrzuca ekstremalne ujęcia problemu ludzkiej wolności, tj. tak determinizm, jak indeterminizm. Ten ostatni nie znajduje potwierdzenia w realiach egzystencjalnych i społecznych ludzkiego życia. Wolność nie jest brakiem powiązań człowieka z otaczającym go kosmosem i społecznościami, w których żyje i działa. Działanie wolne nie zawsze jest spontaniczne, lecz zwykle ma swoje podstawy: dojrzane wartości, wzorce moralno-społeczne, wpływ środowiska, lektury, przeżywane stany emocjonalne itd.22 To wszystko wpływa na wybory człowieka, lecz nie niszczy jego wolności. Indeterminizm filozoficzny jest więc pozbawiony racjonalnych uzasadnień. Indeterminizm fizykalny jest interesującą teorią przyrodniczą, która świadczy o zmianie klimatu intelektualnego — dotąd nieprzychylnego dla idei wolnej woli. Teoria ta nie dowodzi jednak bezpośrednio bytowej wolności człowieka, ponieważ człowiek nie wyłamuje się całkowicie z różnych determinant przyrody. Gdyby indeterminizm uznać za podstawową przesłankę istnienia wolnej woli, to byłaby to jej irracjonalizacja. Wolny wybór byłby równoznaczny z wyborem pozbawionym racjonalnych motywów, czyli wyborem dowolnym lub wręcz samowolnym.