Problem wolnej woli człowieka jest różnorodnie eksplikowany i rozstrzygany. Najważniejsze stanowiska w tej sprawie są następujące:
1. fatalizm i skrajny determinizm całkowicie negują istnienie wolności;
2. determinizm umiarkowany łączy kategorie konieczności i wolności, dlatego bywa nazywany kompatybilizmem;
3. dualizm potwierdza konieczność mechanizmów przyrody, a wolność przyznaje światu ludzkiemu;
4. indeterminizm mówi o całkowitej niezależności człowieka;
5. autodeterminizm nie kwestionuje uzależnień człowieka od przyrody i społeczności, lecz mimo to afirmuje autonomię jego świadomych działań. Wypowiedzi poszczególnych autorów nie zawsze są jednoznaczne, dlatego uznanie ich za typowych reprezentantów wymienionych wyżej stanowisk jest często dyskusyjne.
Fatalizm jest powiązany z wierzeniami religijnymi, występuje między innymi w niektórych odłamach teologii protestanckiej i muzułmańskiej, dlatego można go określić jako religijny determinizm. Istnieje wiele odmian determinizmu: fizykalny, biologiczno-witalistyczny, społeczno-historyczny, filozoficzny i teologiczny. Często się one wzajemnie zazębiają1. Determinizm czysto fizykalny był charakterystyczny dla fizyki newtonowskiej, dokładniej zaś mówiąc — by] powiązany z jej interpretacją zasady przyczynowości. Determinizm taki utrzymywał, że na terenie makrokosmosu istnieje jednoznaczna powiązanie pomiędzy przyczyną a skutkiem. Dlatego jeżeli znany jest aktualny stan układu materialnego, to można doskonale przewidzieć jego zachowanie w przyszłości.
Determinizm przyrodniczo-fizykalny różni się od determinizmu globalno-filozoficznego, który mówi, że wszystkie zjawiska przyrodniczego — łącznie z działalnością człowieka — są tak ściśle ze sobą powią zane, że w przeszłości i przyszłości odpowiadają im jednoznacznie inne zjawiska czy zachowania. Determinizm filozoficzny kwestionuj’ jakąkolwiek transcendencję bytową człowieka wobec materialnego kosmosu, dlatego wnioskuje o konieczności jego zachowań i postaw Konsekwencją tych założeń jest negacja istnienia wolnej woli człowieka. Determinizm filozoficzny był akceptowany przez XVIII-wieczny materializm mechanistyczny, XIX-wieczny materializm dialektyczny i XX-wieczny strukturalizm.
Materializm mechanistyczny i strukturalizm interpretowały bytowość człowieka jako „maszynę”, dlatego bezsensem jest wówczas mówić o życiu psychiczno-duchowym Marksizm uznawał jakościową różnicę pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem, lecz równocześnie interpretował ją jako efekt nasilających się różnic ilościowo-materialnych. Friedrich Engels wolno zdefiniował jako rozpoznanie konieczności praw przyrody i żyć społecznego. Wolność nie istnieje jako realny atrybut bytowy człowieka, gdyż życie psychiczne to tylko funkcja i wytwór materii. Wolność jest celem, do którego ludzkość winna dążyć poprzez rewolucję ekonomiczno-społeczną. Marksizm w interpretacji Engelsa był skrajnym determinizmem, całkowicie negującym wolność woli. Niektórzy współcześni marksiści zdystansowali się od takiego stanowiska na rzecz determinizmu umiarkowanego (zwanego czasem nawet autodeterminizmem), dlatego wspominali o możliwości wolnego wyboru w określonych sytuacjach egzystencjalnych.