Kwestia zapewnienia osobom wykonującym pracę odpowiednich warunków jej świadczenia znajdowała się w centrum zainteresowania już od momentu usamodzielnienia się prawa pracy z pnia cywilistycznego. Przepisy bhp stanowią zaś trzon ochronnej funkcji prawa pracy. Stąd fakt utrzymania konstytucyjnego umocowania prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz nadzoru państwa nad nimi należy uznać za potwierdzenie długoletniej praktyki i ocenić jak najbardziej pozytywnie.
Art. 66. 1 KRP stanowi: Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. Zakres podmiotowy adresatów tego prawa jest bardzo szeroki na co wskazuje zwrot każdy (a więc nie tylko osoba świadcząca pracę w ramach stosunku pracy). Konstytucja gwarantuje ochronę w zakresie bhp wszystkim wykonawcom pracy, a obowiązki z tego wynikające obciążają pracodawcę. Jak się wydaje, rozumienie pojęcia pracodawca jest w tym konkretnym przepisie oderwane od kodeksowej definicji z art. 3 kp i oznacza podmiot, który stwarza możliwość świadczenia pracy niezależnie od podstawy prawnej, na której się to dokonuje. Regulacja tego zagadnienia w kodeksie pracy jest zgodna z rozwiązaniem przyjętym w Konstytucji, a jego egzemplifikacją jest art. 304 kp na mocy którego pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.
Konstytucja nie zawiera szczegółowych dyrektyw precyzujących treść prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, co jest uzasadnione charakterem tego aktu prawnego. Postanawia natomiast, że sposób realizacji tego prawa oraz wynikające z niego obowiązki określa ustawa (art. 66.1 in fine KRP). Na tle obecnego ustawodawstwa zagadnienie ochrony warunków pracy, lub – używając terminologii europejskiej – ochrony zdrowia i życia pracowników w środowisku pracy regulują (nie licząc rozdziału X kodeksu pracy) przede wszystkim akty prawne rangi podustawowej. Można jednak przyjąć, że nie zachodzi tu sprzeczność z przepisami Konstytucji, gdyż akty te zawierają z reguły szczegółowe, specjalistyczne uregulowania i są rozwinięciem ogólnych konstrukcji rozdziału X kp, skąd też czerpią swoją delegację. Obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy określa w szczególności kodeks pracy .
Ogólna deklaracja o ochronie państwa nad pracą zawarta jest także w art. 24 rozdziału I Konstytucji określającego podstawy ustrojowe Rzeczypospolitej. Rozumienie tego przepisu nie jest jednoznaczne. W ujęciu doktryny prawna ochrona pracy w ścisłym znaczeniu pokrywa się w zasadzie z pojęciem ochrony pracownika w środowisku pracy (bhp). Przy czym dodaje się tutaj jeszcze przepisy chroniące pracę młodocianych i kobiet. Natomiast ochrona pracy sensu largo obejmuje oprócz wyżej wymienionych szerokie spektrum zagadnień związanych z pracą, tj. opiekę państwa nad bezrobotnymi, ochronę stosunku pracy przed bezprawnym lub nieuzasadnionym rozwiązaniem przez pracodawcę, itp. To drugie ujęcie akcentuje społeczne znaczenie pracy jako podstawy egzystencji ludzkiej przez dostarczanie środków utrzymania. Myśl tę rozwija filozofia marksistowska, ale też katolicka nauka społeczna, a szczególnie Jan Paweł II w swoim bogatym piśmiennictwie[1].
W przeciwieństwie do ogólnikowej deklaracji pierwszego członu art. 24 KRP, w dalszej części przepisu zostało zawarte istotne postanowienie o państwowym nadzorze nad warunkami wykonywania pracy. Oznacza ono zobowiązanie władz państwowych do zapewnienia instytucjonalnego nadzoru, z zastosowaniem środków władczych, nad warunkami wykonywania pracy, w szczególności nad jej bezpieczeństwem. Zadania te państwo wykonuje poprzez wyspecjalizowane służby; przede wszystkim będzie to Państwowa Inspekcja Pracy jako organ powołany do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy). Pewne kompetencje w przedmiocie sprawowania kontroli nad warunkami bhp posiada też Państwowa Inspekcja Sanitarna oraz szereg innych organów o których wspomina rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 marca 1983 r. w sprawie zasad współdziałania organów nadzoru i kontroli warunków pracy z PIP.
[1] Jan Paweł II, Laborem Exercens, Wrocław 1995.