W Europie problemem ochrony praw człowieka zajmuje się powołana Rada Europy. W 1961 państwa członkowskie Rady Europy wprowadziły Europejską Kartę Socjalną (ale ochrona praw ustanowionych przez Kartę dotyczy jedynie obywateli państw – stron Karty oraz cudzoziemców będących obywatelami krajów, które ją ratyfikowały.
Instytucjami służącymi ochronie praw człowieka są: Komitet Praw Człowieka ONZ, Europejska Komisja Praw Człowieka, Europejski Trybunał Praw Człowieka i Komitet Ministrów Rady Europy istnieją też regionalne czyli horyzontalne systemy ochrony praw człowieka, jak np. podpisana w 1950 w Rzymie przez członków Rady Europy – Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, która weszła w życie w 1953.
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Jest to specjalny system, instrument, jakim posługuje się Rada w celu przestrzegania podstawowych praw człowieka, jakie każde z Państw Europy powinno przestrzegać.
Zakres przedmiotowy Europejskiej Konwencji niewiele różni się od katalogu praw zawartych w Powszechnej Deklaracji czy w paktach znajdujemy tu: prawo do życia, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, zakaz niewoli, poddaństwa i pracy przymusowej, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawo każdego do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy prze nie zawisły i bezstronnych sąd, zasadę „prawo nie działa w wstecz”, prawo do życia prywatnego i rodzinnego, prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania (oraz ich uzewnętrzniania), prawo do wolności wyrażania opinii, prawo swobodnego gromadzenia i stowarzyszania się, prawo do zawierania małżeństwa, prawo dochodzenia swych praw, gdy zostały one naruszone (tych, które przewiduje konwencja), prawo do własności, prawo do nauki, ciążący na państwach – stronach obowiązek organizowania wolnych wyborów, zakaz pozbawiania wolności z powodu nie możności wywiązania się ze zobowiązania umownego, prawo swobody poruszania się na terenie danego kraju, w tym jego opuszczania i powrotu, zakaz wydalania przez Państwo obywateli oraz zbiorowego wydalania cudzoziemców, zakaz orzekania i wykonywania kary śmierci, prawo do odwołania się do sądu wyższej instancji, prawo do odszkodowania po odbyciu kary, gdy okazało się, iż skazanie nastąpiło wyniku pomyłki sądowej, równość praw i obowiązków o charakterze cywilnoprawnym obojga małżonków.[1]
Kluczowe znaczenie ma jednak art. 15[2], który jest odpowiednikiem art. 4 Paktu Praw Obywatelskich i mówi o sytuacjach wyjątkowych: „ W przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu, każda z Wysokich Układających się stron może podjąć środki uchylające stosowanie zobowiązań wynikających z niniejszej Konwencji”.[3]
Jak dotychczas, państwa rzadko korzystały z możliwości, jaką przewiduje art.. 15 (uczyniły to m.in. Turcja, Grecja, Wielka Brytania). Wyjątkowe znaczenie i oryginalność systemu ochrony praw człowieka w radzie Europy leży w mechanizmach kontroli poszanowania gwarantowanych praw. Termin „publiczne niebezpieczeństwo zagrażające życiu narodu”; m.in.: musi być ono rzeczywiste i bezpośrednie, obejmować cały naród, mieć na tyle wyjątkowy charakter, iż przewidziana w innych artykułach możliwość wprowadzenia ograniczeń z uwagi na bezpieczeństwo państwowe i publiczne czy ochronę porządku jest niewystarczająca. Konieczne jest przy tym respektowanie zasady proporcjonalności charakteru środków do skali i natury zagrożenia, a uchylenia musi być odwołane natychmiast po ustaniu zagrożenia.
System konwencji opiera się kilku założeniach. Po pierwsze, prawa chronione konwencją dotyczą jednostek bezpośrednio, tzn. bez pośrednictwa przepisów wykonawczych w ustawodawstwie, wewnętrznym. Po drugie, system ochronny zasadza się także na gwarancjach kolektywnych – czyli możliwość wniesienia skargi przez każde Państwo, przeciwko innemu Państwu.
[1] Naturalnie, każde z wyżej wymienionych praw zostało sformowane w postaci precyzyjnej definicji wraz z podaniem środków, sposobów czy warunkach jego realizacji (Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzona i zatwierdzana w Rzymie w listopada 1950r. – rozdział 1)
[2] Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzona
i zatwierdzana w Rzymie w listopada 1950r. – rozdział 1. art.15
[3] Tamże