przykładowa praca magisterska
O powodzeniu przysposobienia decyduje prawidłowy dobór jego stron i właściwe przygotowanie rodziców adopcyjnych do rozwiązywania problemów wychowawczych i psychologicznych, które są zarówno ich udziałem, jak i udziałem przysposobionych dzieci. Często też niezbędna jest pomoc pedagogiczna, psychologiczna oraz właściwa organizacja pomocy medycznej dla rozwiązywania problemów ściśle związanych z sytuacją rodzin wychowujących przysposobione dzieci.
Zarówno dobór stron planowanego przysposobienia, jak i współpraca z nimi przed i po orzeczeniu przysposobienia najlepiej są wykonywane przez specjalistyczne placówki o charakterze diagnostyczno-konsultacyjnym, które w Polsce noszą nazwę ośrodków adopcyjno-opiekuńczych.
Ich organizację rozpoczęło Towarzystwo Przyjaciół Dzieci w latach sześćdziesiątych. Doświadczenia Towarzystwa posłużyły za wzorzec dla rozwiązań ustawowych z lat dziewięćdziesiątych.
Pierwszy ośrodek adopcyjno-opiekuńczy w Polsce powstał w 1960 roku przy Warszawskim Zarządzie Towarzystwa Przyjaciół Dzieci97. Zgrupował on liczne grono działaczy społecznych o różnej orientacji światopoglądowej. Część z nich miała bogate doświadczenia w organizowaniu pomocy społecznej oraz rodzin zastępczych w okresie międzywojennym. Pozytywne doświadczenia tego ośrodka spowodowały założenie w latach 1960-1970 kolejnych ośmiu ośrodków, w następnym zaś dziesięcioleciu 36. W 1980 roku funkcjonowało 45 ośrodków adopcyjno-opiekuńczych TPD – z aprobatą i przy pomocy finansowej władz oświatowych, mimo że jedyną podstawą prawną powoływania ośrodków był statut Towarzystwa będącego stowarzyszeniem wyższej użyteczności98.
Zakres działania ośrodków został ustalony w uchwale Prezydium ZG TPD z 29 lipca 1975 roku, której treść została zaaprobowana przez ówczesne Ministerstwo Oświaty i Wychowania99. Od 1989 roku działało w Polsce 46 ośrodków adopcyjno-opiekuńczych.
W latach 1989-1990, na podstawie porozumień zawartych przez ZG TPD z Ministrami: Sprawiedliwości, Zdrowia i Edukacji Narodowej, już istniejący system ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, koordynowany przez Krajowy Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy przy ZG TPD, uzyskał rangę głównego organizatora przysposobień w Polsce100.
Zawarte porozumienia z Ministrami Zdrowia i Edukacji Narodowej przewidywały zasady współdziałania i współpracy terenowych jednostek organizacyjnych dla resortów z ośrodkami adopcyjno-opiekuńczymi TPD. Dyrekcje placówek opiekuńczo-wychowawczych podlegających obu resortom, ordynatorzy oddziałów położniczych, noworodkowych i pediatrycznych, kierownicy poradni dla dzieci, położne, pielęgniarki społeczne oraz inni pracownicy obu resortów zostali zobowiązani, m.in. do przekazywania ośrodkom adopcyjno-opiekuńczym informacji o dzieciach porzuconych, wymagających pomocy, zagrożonych sieroctwem społecznym. Do zadań ośrodków należało zaś pozyskiwanie kandydatów na rodziców zastępczych, adopcyjnych, prowadzących rodzinne domy dziecka oraz dokonywanie indywidualnego doboru rodzin dla poszczególnych dzieci i udzielanie rodzinom specjalistycznej pomocy pedagogicznej.
Pracownicy ośrodków adopcyjno-opiekuńczych mieli uczestniczyć w pracach komisji kwalifikacyjnych i rekwalifikacyjnych placówek obu resortów w celu wskazania dzieci kandydujących do rodzinnych form pieczy zastępczej oraz sporządzania dla sądów opinii w sprawach o przysposobienie. TPD zgodnie z porozumieniem, zorganizowało Centralny Bank Danych o Dzieciach Zakwalifikowanych do Rodzin Przybranych, który rozpoczął działalność 15 sierpnia 1990 roku.
Minister Sprawiedliwości zobowiązał się do proponowania sądom rodzinnym, aby zasięgały opinii Towarzystwa, a w szczególności ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, w sprawach małoletnich umieszczanych w rodzinach zastępczych i adopcyjnych. Zlecił też szerokie korzystanie z informacji Banku Danych101.
Obok systemu ośrodków adopcyjno-opiekuńczych TPD organizowaniem doboru stron planowanego przysposobienia zajmowały się także specjalistyczne Zespoły Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem kwalifikujące dzieci przebywające w Domach Małego Dziecka dla kandydatów na rodziców adopcyjnych zamieszkałych za granicą. W niektórych domach dziecka funkcjonowały sekcje adopcyjne. Były tworzone stowarzyszenia lub inne jednostki organizacyjne przy placówkach opiekuńczo-wychowawczych, które w swoich statutach zamieszczały współdecydowanie o doborze zastępczych form wychowania rodzinnego dla wychowanków placówek.
Liga Kobiet, Komitet Ochrony Praw Dziecka, a także kuratorzy oświaty i wychowania zorganizowali własne ośrodki. Powstała też w 1989 roku Archidiecezjalna Poradnia Adopcyjna w Łodzi.
Ramowy schemat działania ośrodka adopcyjno-opiekuńczego przy przygotowywaniu przysposobienia jest następujący102:
- placówki, w których przebywają dzieci zgłaszają je do ośrodka, przedstawiając dokumentację lekarską wraz z prognozą dalszego rozwoju oraz opinię na temat cech, które byłyby pożądane u przyszłych rodziców adopcyjnych;
- kandydaci na rodziców adopcyjnych zgłaszają się do ośrodka, przedstawiając swoją sytuację osobistą, zdrowotną, zawodową, majątkową i mieszkaniową; informacje te są weryfikowane w szczególności przez przeprowadzenie wywiadu środowiskowego; pracownicy ośrodka wyjaśniają zainteresowanych prawną, psychologiczną i pedagogiczną problematyką przysposobienia ze szczególnym uwzględnieniem jawności adopcji wobec dziecka; podejmują ośrodki mające na celu ustalenie rzeczywistych motywów ubiegania się o przysposobienie; sporządzają dokumentację kandydatów, którzy – o ile zostaną zakwalifikowani – oczekują na możliwość przysposobienia; jeżeli czas oczekiwania jest długi, pewne czynności (np. wywiad środowiskowy) są powtarzane; o doborze kandydatów dla oznaczonego dziecka decyduje komisja złożona z pracowników ośrodka, przedstawicieli placówek opiekuńczo-wychowawczych, organizacji społecznych lub wyznaniowych, działaczy społecznych; w pracach komisji powinien brać udział lekarz-pediatra; pożądana jest obecność prawnika – szczególnie sędziego rodzinnego;
- po dokonaniu doboru stron pracownicy ośrodka przygotowują pełną dokumentację wniosku do sądu, sporządzą opinię o planowanym przysposobieniu i pismo przewodnie do sądu, pomagają w sporządzeniu wniosku; TPD może występować jako pełnomocnik wnioskodawców, ale czyni to bardzo rzadko.
Często pracownicy ośrodka zawiadamiają sąd rodzinny o potrzebie ingerencji w wykonywanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Udzielają też pomocy rodzicom dziecka lub innym osobom, które zgłaszają dziecko nieprzebywające w placówce opiekuńczej.
Po wejściu w życie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 17 sierpnia 1993 roku – w sprawie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych – Krajowy Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy, został przez Ministra Edukacji Narodowej upoważniony do utrzymywania współpracy z zagranicznymi licencjonowanymi organizacjami adopcyjnymi, prowadzonej w celu doboru właściwej rodziny dla dziecka, któremu nie udało się zorganizować rodzinnej pieczy zastępczej w Polsce. Nie może jednak kwalifikować dzieci do „adopcji zagranicznej”, a z dniem 31 grudnia 1993 roku zaprzestał prowadzenia Centralnego Banku Danych o Dzieciach Zakwalifikowanych do Rodzin Przybranych.
Rozporządzenie przewiduje dwie kategorie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych:
- publiczne – zakładane, prowadzone oraz nadzorowane przez kuratora oświaty
- niepubliczne – zakładane przez podmioty określone w rozporządzeniu, dopuszczone do działania po uzyskaniu wpisu do ewidencji, którego dokonuje kurator oświaty właściwy dla siedziby ośrodka; kurator sprawuje nadzór również nad ośrodkami niepublicznymi.
Te ostatnie mogą zakładać i prowadzić stowarzyszenia zarejestrowane w RP, które łącznie spełniają następujące dwa warunki: ich statuty przewidują udzielanie pomocy dzieciom i rodzinie, a dotychczasowa działalność, prowadzona przed złożeniem wniosku o rejestrację ośrodka, daje rękojmię należytego wykonywania zadań ośrodka adopcyjno-opiekuńczego.
Ośrodki adopcyjno-opiekuńcze mogą też zakładać i prowadzić: kościoły i związki wyznaniowe, jak i kościelne osoby prawne zarejestrowane i działające w RP, prowadzące działalność charytatywno-opiekuńczą.
Rozporządzenie nakłada na wszystkie ośrodki działające na terenie jednego województwa obowiązek informacji o dzieciach i osobach zakwalifikowanych do sprawowania funkcji rodziców zastępczych i adopcyjnych do banku danych prowadzonego przez wyznaczony przez kuratora ośrodek.
97 H. Kmiotek, J. Przewłocki, Działalność Warszawskiego Ośrodka Adopcyjno-Opiekuńczego w okresie dwudziestolecia, Seminarium, Warszawa 1980.
98 Monitor Polski z 1966 r., Nr 62, poz. 297.
99 R. Pawłowska, Ośrodki Adopcyjno-Opiekuńcze a kompensacja sieroctwa społecznego, Gdańsk 1993, s. 75.
100 Grudzień 1989r. Porozumienie z Ministrem Sprawiedliwości, w lutym 1990 r. z Ministrem Edukacji Narodowej, w czerwcu 1990 r. z Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej.
101 E. Holewińska-Łapińska, Adopcja zagraniczna w świetle konwencji Praw Dziecka, Palestra 1991, Nr 3-4.
102 Postępowanie przygotowujące przysposobienie realizowane przez ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, ZG TPD, Warszawa 1991. Taki tryb działania zaakceptowało w czerwcu 1990 r. Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, podpisując z ZG TPD porozumienie o współpracy.