Geneza ochrony praw człowieka

5/5 - (5 votes)

W nowoczesnym świecie rozwój praw człowieka od średniowiecza towarzyszył procesom demokratyzacji życia społecznego. Za początek ich kodyfikacji przyjmuje się Wielką Kartę Swobód wydaną w 1215 roku przez króla Jana bez Ziemi. Głosi ona, że żaden człowiek nie może być uwięziony, pozbawiony mienia, wyjęty spod prawa lub wygnany inaczej niż tylko na podstawie prawomocnego wyroku równych mu lub z mocy prawa krajowego.

W Polsce piastowskiej prawzory praw człowieka kształtowały się drogą zwyczajową i były związane z ochroną własności rycerskiej, a potem szlacheckiej i z wymiarem sprawiedliwości. Charakter praw politycznych, przysługujących ograniczonej liczebnie grupie panów duchownych i świeckich, można przypisać dokonywanej w ramach dynastii elekcji książąt i tak zwanych prawu oporu, pozwalającemu usunąć siłą władcę nadużywającego swych uprawnień. Od XV wieku nabierało znaczenia prawo stanowione. Przywilej czerwiński z 1422 roku przyniósł szlachcie zapewnienie, że król nie będzie zajmował ani konfiskował jej majątku bez wyroku sądowego, a sądy będą orzekały według prawa pisanego. Przywilej jedleński ( 1430 ) i krakowski ( 1433 ) ustaliły zasadę nietykalności osobistej szlachty.

Życie i własność zostały zabezpieczone normami prawa, przewidującego surowe kary za zabójstwo, uszkodzenie ciała, obrazę czci, kradzieże, gwałty na osobie i majątku. Aż do upadku Rzeczypospolitej istniały odrębne systemy prawa ziemskiego, miejskiego, wiejskiego i kościelnego. Konstytucja 3 Maja, przygotowana w duchu europejskiego Oświecenia, przyniosła mieszczanom swobody wyznaniowe i nietykalność osobistą. Chłopi takie prawo zyskali dopiero w konstytucji Księstwa Warszawskiego. Ona też wprowadzała przełomową normę zrównującą wszystkich wobec prawa. Po I wojnie światowej prawa polityczne w Polsce stały się powszechne dzięki wprowadzeniu w 1918 roku demokratycznej ordynacji wyborczej. Konstytucja z 1921 roku gwarantowała obywatelom równość wobec prawa, ochronę życia, wolności i mienia. Podstawą ścigania i wymiaru kary były wyłącznie obowiązujące ustawy. Zakazywała stosowania kar połączonych z udręczeniem fizycznym. Strażnikiem prawa czyniła niezawisłe sądy. Prawa wolnościowe obejmowały: wolność słowa, prasy, koalicji, sumienia i wyznania, nauki i nauczania, zamieszkiwania na obszarze państwa, wychodźstwa, nietykalności mieszkania i własności, tajemnicę korespondencji.

Konstytucja uwzględniała także po raz pierwszy w historii Polski prawa związane z ochroną pracy, macierzyństwa, prawo do bezpłatnej nauki w szkołach podstawowych i samorządowych. W wyniku nałożonych na Polskę zobowiązań traktatowych ochroną prawną konstytucji objęto mniejszości narodowe. W okresie międzywojennym Polska ratyfikowała konwencję o zwalczaniu handlu żywym towarem, konwencję o zwalczaniu handlu kobietami i dziećmi oraz konwencję w sprawie niewolnictwa. Po drugiej wojnie światowej do istniejących prawa dołączono prawa związane z ochroną zdrowia, korzystania ze zdobyczy kultury i wartości środowiska naturalnego. Zrównano prawa kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

Pełnię praw otrzymały dzieci pozamałżeńskie. W stanowych społeczeństwach Europy Zachodniej rozwój praw człowieka kształtował się na podstawie zwyczaju i adaptacji pewnych zasad prawa rzymskiego. W Anglii już w XVII i XVIII wieku respektowano równość wobec praw, nietykalność osobistą jednostki, niezawisłość sędziowską. Absolutyzm oświecony w Europie kontynentalnej spowodował zniesienie tortur, karom zaczęły podlegać tylko czyny uwzględnione w ustawach jako przestępcze. Pierwsze wpisane do konstytucji prawa obywatelskie znalazły się w nowelach ( 1789 – 1791 ) do konstytucji amerykańskiej z 1787 roku. Rewolucja Francuska przyjęła Deklarację praw człowieka i obywatela, uchwały w sprawie likwidacji feudalizmu, reformy sądownictwa i stosunków wewnętrznych. Katalog tych praw stał się częścią wstępną konstytucji z 1791 roku. Od Kongresu Wiedeńskiego przez cały XIX wiek kolejne państwa europejskie znosiły w swoich koloniach niewolnictwo.

Po wojnie secesyjnej uczyniły to również formalnie Stany Zjednoczone. W drugiej połowie XIX wieku zaczęło się upowszechniać ustawodawstwo socjalne i ustawodawstwo pracy. Prymat w tej dziedzinie wiodły bismarckowskie Niemcy, z których wzory czerpały inne państwa, w tym Francja i Anglia. Rozwój prawa człowieka dokonywany w duchu doktryn prawa naturalnego, a później doktryn liberalnych nie zawsze i wszędzie stanowił dostateczną przesłankę ich faktycznej realizacji. Utrzymujący się system kolonialny nie uznawał praw antydyskryminacyjnych ze względu na rasę, nie dopuszczał też na podporządkowanych terytoriach postępowego ustawodawstwa metropolii. Zrównanie praw politycznych i społecznych Murzynów w USA dokonywało się do lat 60. XX wieku. Powszechność praw wyborczych do II wojny światowej, a po niej jeszcze w kilkudziesięciu państwach, była ograniczana przez zasadę domicylu, umiejętność pisania, cenzus majątkowy lub wysoką granicę wieku. Kobiety najwcześniej ( poza niektórymi stanami w USA ) uzyskały prawa wyborcze w Nowej Zelandii ( w 1893 roku ), ale dopiero po II wojnie światowej we Francji, Włoszech, Szwajcarii i w innych państwach.

Dodaj komentarz