Prawa dziecka w nauczaniu Kościoła Katolickiego

5/5 - (2 votes)

podrozdział pracy magisterskiej

Dzieci, będące osobami bezbronnymi z uwagi na swój wiek, zajmują szczególne miejsce zarówno w nauczaniu Ojca Świętego, jak i Kościoła Katolickiego.

W Starym Testamencie napotykamy na sytuacje, które wskazują na to, że dzieci były traktowane ze szczególną troską. W Księdze Wyjścia Bóg objawia swoją wyjątkową miłość do sierot, podejmując się ich opieki.40 W Księdze Samuela natomiast opisane jest powołanie małego chłopca, któremu Bóg powierza misję dla całego narodu wybranego.

Nowy Testament, zwłaszcza Ewangelie, zawiera wiele scen, w których dzieci odgrywają główną rolę. Jezus Chrystus sam był tym dzieckiem zrodzonym z niewiasty, którego zapowiadali prorocy.41 Ewangelista Marek opisuje Jezusa jako tego, który okazywał dzieciom szczególną miłość: „biorąc je w objęcia, kładł na nich ręce i błogosławił je”42.

Współcześnie trudno oszacować ogrom pracy Kościoła na rzecz dzieci. Niełatwo zliczyć przemówienia papieży, dokumenty wydawane przez Dykasteria Kurii Rzymskiej, pracę biskupów, księży, osób konsekrowanych oraz świeckich w tej dziedzinie.43

Kluczowe dokumenty Kościoła Katolickiego dotyczące tej tematyki to między innymi: dokumenty wydane podczas Soboru Watykańskiego II (takie jak Deklaracja o wychowaniu), Kodeks Prawa Kanonicznego oraz Katechizm Kościoła Katolickiego, wydany 11 października 1992 roku, który akcentuje prawa dzieci, mówiąc o małżeństwie, rodzinie i wychowaniu.

Podczas Soboru Watykańskiego II zwrócono uwagę, że dzieci ze względu na swoją niedojrzałość potrzebują specjalnej opieki. 28 października 1965 roku, Ojcowie zgromadzeni na Soborze pod przewodnictwem Papieża Pawła VI wydali Deklarację o wychowaniu chrześcijańskim.44 Stwierdzili w niej, że dzieci i młodzież mają prawo do oceny wartości moralnych zgodnie z ich sumieniem. Zauważyli również, że wiele dzieci nie posiada podstawowego wykształcenia, wzywając wiernych do podjęcia wszelkich starań, aby zapewnić im edukację i potrzebną opiekę. W deklaracji podkreślono także, że kluczową rolę w wychowaniu odgrywają rodzice, którzy są zobowiązani do wychowania swojego potomstwa. Obowiązkiem ich jest stworzenie takiej atmosfery, żeby była ona przepojona miłością oraz szacunkiem do ludzi i Boga.

Adhortacja Apostolska Familiaris Consortio, skierowana przez Ojca Świętego do biskupów, kapłanów i wiernych całego Kościoła Katolickiego, ma ogromne znaczenie, gdyż dotyczy zadań rodziny we współczesnym świecie. W punkcie 26 podkreśla się obowiązek szczególnej troski, jaką rodzina powinna otaczać dziecko. Rodzina ma na celu rozwijanie głębokiego szacunku dla godności osobistej dziecka oraz służenie jego prawom. Szczególnie istotne jest to w przypadku małego dziecka wymagającego opieki, a także dziecka chorego czy upośledzonego. Adhortacja podkreśla powołanie Kościoła do objawiania i przedstawiania na nowo w dziejach przykładu i nauki Jezusa, który umieścił dziecko w centrum. Troszcząc się o dzieci, Kościół realizuje swoje podstawowe posłannictwo. Dzieci wnioskują „cenny wkład” w budowanie wspólnoty rodzinnej oraz w uświęcanie rodziców, dlatego też cechą charakterystyczną chrześcijan powinny być: szacunek, miłość i służba. Ta służba urzeczywistnia się w powołaniu do przekazywania życia.

Papież Jan Paweł II, odwołując się do nauczania Soboru, podkreśla specjalne zadanie rodziców w wychowaniu potomstwa, wynikające z „najbardziej pierwotnego powołania małżonków do uczestnictwa w stwórczym dziele Boga”45. Rodzice powinni być uznani za pierwszych wychowawców, a rodzina jest pierwszą szkołą. Ojciec Święty nazywa obowiązek wychowania dzieci również prawem. To prawo-obowiązek ma pierwszeństwo względem „zadań wychowawczych innych osób”. Rodzice powinni wychowywać swoje dzieci do miłości, nieustannie dając im dar z siebie.

Kolejny dokument, Konstytucja Duszpasterska o Kościele w świecie, przedstawia podobne wartości. Stwierdza ona, że dzieci są najcenniejszym darem małżeństwa i przynoszą rodzicom najwięcej dobra. Przykład rodziców powinien więc wyznaczać im drogę do zbawienia i świętości. Dzieci odpłacają się rodzicom uczuciem wdzięczności, głębokim szacunkiem i zaufaniem. Konstytucja ponownie podkreśla, że instytucja małżeństwa i miłość małżeńska są nastawione na rodzenie i wychowywanie potomstwa, co stanowi ich najważniejsze dopełnienie. Dobro dzieci wymaga pełnej wierności małżonków. Aby rodzina mogła osiągnąć pełnię swego życia i zrealizować swój cel, potrzebne jest troskliwe współdziałanie w wychowaniu dzieci.

Wszystkie te dokumenty ukazują, jak ważne są dzieci dla Kościoła Katolickiego i jak istotne jest ich wychowanie w duchu chrześcijańskim. Rodzice, jako pierwsi wychowawcy, mają kluczową rolę w przekazywaniu wartości i nauk Kościoła swoim dzieciom. Kościół wspiera rodziców w ich misji i zwraca uwagę na znaczenie tworzenia środowiska, w którym dzieci mogą rozwijać się duchowo i moralnie. W tym kontekście, rodzina jest uznawana za podstawową jednostkę społeczną, która ma istotny wpływ na duchowe i moralne życie dzieci.

Kościołowi zależy na tym, by rodzice byli odpowiedzialni i zaangażowani w wychowanie swoich dzieci, kładąc nacisk na wartości takie jak miłość, szacunek, służba czy wdzięczność. Wychowywanie dzieci w duchu chrześcijańskim ma na celu nie tylko kształtowanie wartości moralnych, ale także prowadzenie dzieci ku zbawieniu i świętości.

Wspólna praca rodziców, Kościoła i społeczności chrześcijańskiej może przyczynić się do tworzenia zdrowego, wartościowego środowiska, w którym dzieci będą mogły rozwijać się zarówno duchowo, jak i emocjonalnie. W ten sposób Kościół spełnia swoje podstawowe posłannictwo, dbając o przyszłe pokolenia i kierując je na drogę zbawienia.

Ojciec Święty często podkreśla, że dzieci są przyszłością społeczeństwa, a Kościół ma za zadanie przyjmować je tak, jak uczynił to Jezus Chrystus, ponieważ dzieci są wielkim darem dla całego społeczeństwa. Jak mówił Jan Paweł II w orędziu na Światowy Dzień Pokoju w 1994 roku: „Społeczność, która odrzuca dzieci, nigdy nie zazna pokoju”. W przemówieniu do uczestników VIII Międzynarodowej Konferencji zorganizowanej przez Papieską Radę do spraw Duszpasterstwa Służby Zdrowia, Ojciec Święty stwierdził: „Dorośli jutra to dzisiejsze dzieci. (…) Potrzebne jest zatem skuteczne działanie w obronie dzieci, co wymaga zaangażowania nauki, przeznaczenia odpowiednich środków na ten cel oraz odbudowy podstawowych wartości na płaszczyźnie indywidualnej i społecznej, które stanowią fundament właściwego ładu społecznego (…)”46.

W Liście do dzieci wydanym 13 grudnia 1994 roku, Jan Paweł II pisał o szczególnej wartości dziecka w oczach Boga. Jezus Chrystus, Syn Boży, stawia dziecko jako wzór zaufania i bezgranicznego oddania się Bogu. Papież wyraża w Liście do dzieci myśl, że „jest coś takiego w dziecku, co winno się odnaleźć we wszystkich ludziach”47.

Jan Paweł II wielokrotnie wskazuje, że wszystkie prawa dziecka zawierają się w jego prawie do bycia kochanym. Wszystkie prawa dziecka wywodzi on z godności dziecka jako osoby stworzonej przez Boga-Stwórcę, który jest także dawcą życia. Społeczeństwo ma obowiązek kochać dzieci, a z tego obowiązku wynikają kolejne: chronienie ich godności, otaczanie opieką i wspieranie ich rozwoju. „Wobec każdej ludzkiej istoty, zawsze godnej najwyższego szacunku ze względu na posiadaną godność osobową, społeczeństwo i Kościół winny wypełniać swoje specyficzne zadania, przyczyniając się do krzewienia solidarności w społeczeństwie”48 – mówił Papież.

Ojciec Święty w swoim nauczaniu często zaznacza, że państwo powinno podejmować wszelkie możliwe środki, aby zagwarantować poszanowanie życia każdej osoby, a zwłaszcza życia dziecka nienarodzonego. W Encyklice Evangelium vitae czytamy, że ochrona, poszanowanie i umacnianie godności osoby ludzkiej powinny być troską całego społeczeństwa.49 Gdy państwo nie wykorzystuje swojej władzy dla ochrony praw każdego obywatela, zwłaszcza najbardziej bezbronnych i najsłabszych, jego fundamenty są zagrożone. Państwo nie może unikać obowiązku poszanowania życia, powołując się na wolność sumienia i wyboru, ponieważ szacunek dla życia jest podstawą wszystkich innych praw, w tym także wolności. Katechizm Kościoła Katolickiego przypomina: „niezbywalne prawo każdej niewinnej ludzkiej istoty do życia stanowi element konstytutywny społeczeństwa i jego prawodawstwa”50.

Papież dostrzega potrzebę ochrony życia najmłodszych, zwłaszcza w najuboższych krajach, gdzie dzieci szczególnie doświadczają cierpień fizycznych z powodu głodu, chorób czy kalectwa, oraz cierpień moralnych spowodowanych złym traktowaniem ze strony rodziców, ale nie tylko. „Jan Paweł II ze smutkiem konstatuje, że nowe perspektywy, jakie stworzył postęp nauki i techniki, dały niestety początek nowym formom zamachów na godność człowieka”51. Wśród najbardziej pokrzywdzonych, Ojciec Święty wymienia dzieci nienarodzone, porzucone, maltretowane, dzieci pozbawione miłości oraz żyjące w skrajnej nędzy52. Papież zauważa, jak często łamane jest współcześnie prawo międzynarodowe nakazujące szczególną ochronę najmłodszych. Wiele z nich staje się ofiarami wojen czy różnych form przemocy, a także jest zmuszanych do uczestnictwa w wojnach. Szczególnie dramatyczna, jak podkreśla Jan Paweł II, jest sytuacja dzieci w Afryce. Papież dostrzega również problemy dzieci niepełnosprawnych, tak często spychanych na margines społeczeństwa. Był on inicjatorem wielu instytucji służących pomocy dzieciom, takich jak Papieskie Dzieło Świętego Dziecięctwa czy liczne ruchy na rzecz adopcji. Ojciec Święty podkreśla, że więź między rodzicami a dzieckiem jest chroniona przez prawo w ramach rodziny, która jest trwale związana węzłem małżeńskim.

Warunkiem pełnego, ludzkiego rozwoju jest wychowanie dziecka w rodzinie, która zapewnia bezpieczeństwo. Ojciec Święty w Liście do Rodzin, wydanym 2 lutego 1994 r., podkreślił, że troska o wychowanie dziecka obejmuje wiele lat wspólnego życia małżonków. To dzieci przekształcają małżeństwo w rodzinę i są one skarbem dla swoich rodziców: „dar życia staje się równocześnie darem dla samych dawców”53. Dziecko obdarowuje swoich rodziców.

Papież zaznaczył również, że wychowanie dziecka polega na podejmowaniu działań, które umacniają więź człowieka z wartościami takimi jak dobro i prawda. Od rodziców wymaga się, aby w dziedzinie wychowania wprowadzali dziecko na ścieżkę dobra, które jest wpisane w jego serce.54

Wychowanie w rodzinie gwarantuje stabilność emocjonalną i umożliwia dziecku rozwój w oparciu o wartości, które są istotne dla zdrowego funkcjonowania w społeczeństwie. Rodzice, poprzez swoją miłość i troskę, wprowadzają dzieci w świat wartości, ucząc je, jak radzić sobie z trudnościami życia i jak podejmować właściwe decyzje. Dlatego tak ważne jest, aby rodzice byli odpowiedzialni i świadomi swojego zadania wychowawczego, aby wspierać swoje dzieci na drodze do dobra i prawdy.


40 Biblia Tysiąclecia, wyd. V, Pallotinum, Poznań 2000, Wyj. 22.21 i n.

41 Tamże, Mt 1, 22 – 23 i Iz 7, 11.

42 Tamże, Mk 10, 13.

43 Kard. Z. Grocholewski: Prawa dziecka a dobro dziecka, [w:] W służbie dziecku, jw. s. 59.

44 Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim, wyd. 28. 11. 1965 r. Podczas obrad Soboru Watykańskiego II przez duchowieństwo na czele z papieżem Pawłem VI.

45 Adhortacja Familiaris Consorito, jw. pkt. 36.

46 Przemówienie Ojca Świętego do uczestników VIII Międzynarodowej Konferencji zorganizowanej przez Papieską Radę do spraw Duszpasterstwa Służby Zdrowia 20 XI 1993 r., tekst w: Rodzino co mówisz o sobie. Dokumenty i przemówienia papieskie w Roku Rodziny, Kraków 1995 r., s.167.

47 Por. A. Rynio: Wartość dziecka w nauczaniu Jana Pawła II, [w:] W służbie dziecku, jw. s. 138.

48 Przemówienie Ojca Świętego do uczestników Kongresu Papieskiej Rady do spraw Rodziny: Dziecko niepełnosprawne w rodzinie wygłoszone 4 XII 1999 r., tekst w: „L`Osservatore Romano” 2000 r., XXI, nr 2 s. 32.

49 Jan Paweł II: Evangelium vitae, pkt. 81.

50 Katechizm Kościoła Katolickiego, wyd. II poprawione, Pallotinum 2002 r., pkt. 2273.

51 B. Oszustowicz: „Społeczność, która odrzuca dzieci nigdy nie zazna spokoju” – refleksje z nauczania Jana Pawła II, [w:] W służbie dziecku jw. s. 343.

52 Por. Adhortacja Christifideles Laici pkt. 5, a także: List Ojca Świętego do dzieci w Roku Rodziny [w:] Rodzino, co mówisz o sobie jw. s. 143.

53 Jan Paweł II: List do Rodzin, pkt. 11.

54 op. cit. pkt. 5.