Wolność mediów jest kluczowym aspektem każdego demokratycznego społeczeństwa i jest głęboko zakorzeniona w konstytucyjnych zasadach takich państw. Ta wolność nie tylko umożliwia swobodne wyrażanie opinii, ale także prawo do uzyskiwania i przekazywania informacji o działalności organów państwa. W ten sposób, media często pełnią rolę „czwartej władzy”, pilnując działań innych instytucji państwowych.
Jednakże, tak jak wszystkie prawa i wolności, wolność mediów nie jest absolutna i może być ograniczana w określonych sytuacjach. Przykładowo, prawa te mogą być ograniczone w celu ochrony praw innych osób, ochrony porządku publicznego, bezpieczeństwa narodowego czy ochrony zdrowia publicznego. Wszelkie takie ograniczenia muszą być jednak proporcjonalne i niezbędne w demokratycznym społeczeństwie.
W kontekście wymiaru sprawiedliwości, wolność mediów musi być zrównoważona z konstytucyjnymi zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Te zasady są kluczowe dla utrzymania sprawiedliwości i praworządności w społeczeństwie, a naruszenie tych zasad może prowadzić do nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości.
Tak więc, choć wolność mediów jest fundamentalna, rząd ma obowiązek zrównoważyć to prawo z innymi kluczowymi zasadami i interesami społecznymi. Wszelkie decyzje dotyczące ograniczenia tej wolności muszą być podejmowane zgodnie z prawem, w sposób transparentny i sprawiedliwy.
Wolność mediów jest jednym z fundamentalnych filarów każdego demokratycznego społeczeństwa i jest chroniona przez różne międzynarodowe i narodowe akty prawne. W Polsce, konstytucyjne gwarancje wolności mediów znajdują się przede wszystkim w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku.
Konstytucja RP w art. 54.1 stanowi, że „każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji”. Ten przepis jest fundamentem wolności mediów w Polsce, gwarantując prawo do wolnej wymiany informacji i idei. Wolność ta obejmuje prawo do tworzenia, publikowania i odbierania treści medialnych bez ingerencji ze strony władz publicznych.
Ponadto, w art. 14 Konstytucji zawarto zasadę pluralizmu mediów, mówiącą o tym, że Rzeczpospolita zapewnia wolność prasy oraz innych środków społecznego przekazu. Zapewnia to różnorodność i konkurencję między różnymi rodzajami mediów, co jest kluczowe dla demokracji.
Jednakże wolność mediów nie jest absolutna i może być ograniczana w określonych sytuacjach. Konstytucja RP w art. 31.3 mówi, że wolności i prawa człowieka i obywatela mogą być ograniczane tylko przez ustawę i tylko wtedy, gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.
Istotne jest, że te ograniczenia muszą być proporcjonalne, co oznacza, że nie mogą one wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia ich celu, i nie mogą naruszać istoty gwarantowanych praw i wolności.
Kwestię wolności mediów regulują również inne akty prawne, takie jak ustawa o radiofonii i telewizji, ustawa o dostępie do informacji publicznej, czy ustawa o prasie. Wszystkie te akty prawa wtórnego muszą być zgodne z przepisami Konstytucji.
W praktyce, efektywne egzekwowanie wolności mediów wymaga stałego monitoringu i aktywności ze strony różnych aktorów społecznych, takich jak dziennikarze, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, instytucje ochrony praw człowieka i niezależne organy regulacyjne. Ostatecznie, wolność mediów zależy od zdolności społeczeństwa do obrony tego fundamentalnego prawa wobec potencjalnych zagrożeń i nacisków.
Pełniąc rolę władzy sądowniczej, sądy odgrywają kluczowe znaczenie zarówno w systemie podziału władz, jak i w ochronie wolności i praw jednostki poprzez rozstrzyganie sporów prawnych. Zgodnie z artykułami 45 i 178 Konstytucji RP, zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów są fundamentalnymi elementami państwa prawa. Zasada niezależności sądów jest strukturalnym aspektem systemu, podczas gdy niezawisłość sędziów stanowi nie tylko ich prawo, ale również obowiązek, który jest realizowany podczas wymiaru sprawiedliwości. Państwo i jego struktury są zobowiązane do zagwarantowania tej niezawisłości, nie tylko w kontekście prawa polskiego, ale również prawa unijnego (Wyrok TSUE, 27.02.2018).
Wolność mediów, gwarantowana konstytucyjnie, jest kluczowym elementem społecznego porządku Rzeczpospolitej, umożliwiając społeczeństwu i mediom swobodny dostęp do informacji o funkcjonowaniu państwa i jego organów, w tym sądów. Jako tzw. „czwarta władza”, media gwarantują realizację wolności słowa, także poprzez przekazywanie informacji o działaniach sądów i sprawach sądowych zasługujących na zainteresowanie publiczne (Wyrok TK, 23.03.2006). Niemniej jednak, ta wolność czasami może wymagać ograniczeń, aby zapewnić przestrzeganie zasad niezależności i niezawisłości sądów. W sytuacji konfliktu między wolnością mediów a innymi zasadami, prawami lub wolnościami, publiczne władze powinny pełnić rolę arbitra.
Podstawą dla tego jest fakt, że sądy powinny być otoczone powagą i szacunkiem, a sędziowie realizujący wymiar sprawiedliwości powinni korzystać ze szczególnej ochrony. Dodatkowo, konstytucyjny wymóg ich apolityczności ogranicza możliwość swobodnego uczestnictwa w publicznych sporach i tym samym – obrony własnej. Zgodnie z orzecznictwem ETPCz, sędziowie, w przeciwieństwie do polityków, mają ograniczone możliwości obrony przed nieuzasadnioną krytyką ze strony mediów, ponieważ są zobowiązani do powściągliwości w swoich wypowiedziach (Wyrok ETPCz, 29.08.1997).
Zgadzamy się z Trybunałem Konstytucyjnym, że nawet w imię wolności mediów nie można dopuścić do ujawniania danych osobowych niepotrzebnych dla debaty społecznej, bez zapewnienia odpowiedniej ochrony danych wrażliwych, czy też ujawniania informacji o osobach, które są fałszywie oskarżane o określone zachowania lub cechy (Wyrok TK, 25.11.2008). To jest szczególnie istotne w erze internetu, który umożliwia praktycznie nieograniczone, globalne i powszechne wyrażanie poglądów (Wyrok ETPC, 10.03.2009). ETPCz, analizując kryteria ochrony powagi i bezstronności wymiaru sprawiedliwości, uznaje, że pewne ograniczenia wolności mediów mogą być konieczne, nie tylko ze względu na rolę sądów, ale również dla ochrony praw i wolności uczestników postępowań sądowych.
Równowaga między wolnością mediów a niezależnością i niezawisłością sądów jest niezwykle istotna. Zarówno media, jak i system sądowniczy, pełnią kluczowe role w demokratycznym społeczeństwie, a jednak te role mogą czasem wydawać się być w konflikcie.
Z jednej strony, media odgrywają nieocenioną rolę w utrzymaniu transparentności i odpowiedzialności organów państwa, w tym sądów. Z drugiej strony, sądy muszą być w stanie działać niezależnie i bez niewłaściwych wpływów, aby móc efektywnie wymierzać sprawiedliwość. Konieczne jest znalezienie równowagi między tymi dwoma ważnymi celami.
W kontekście ochrony praw i wolności uczestników postępowań sądowych, jak zauważyłeś, wolność mediów może wymagać pewnych ograniczeń. Prawo do sprawiedliwego procesu i prawo do prywatności to tylko dwa z wielu praw, które mogą wymagać ochrony w kontekście spraw sądowych. Zgodnie z prawem międzynarodowym, wszelkie ograniczenia wolności mediów muszą być „przewidziane przez prawo”, konieczne w „demokratycznym społeczeństwie” i proporcjonalne do celu, który mają osiągnąć.
Jeśli chodzi o ochronę godności sądów i sędziów, jak powiedział Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC), sędziowie mogą mieć utrudnioną możliwość obrony przed niesłuszną krytyką, ponieważ są zobowiązani do powściągliwości w swoich wypowiedziach. Chociaż krytyka sądów i sędziów jest częścią wolności słowa i może przyczyniać się do debaty publicznej, niesprawiedliwe lub niesprawdzone zarzuty mogą podważać zaufanie społeczne do systemu sądownictwa i tym samym naruszać prawo do sprawiedliwego procesu.
Podsumowując, równowaga między wolnością mediów a niezależnością i niezawisłością sądów jest kluczowa dla utrzymania praworządności i demokracji. Ostatecznie, zarówno media, jak i sądy, mają kluczową rolę do odegrania w ochronie praw i wolności obywateli.
R. Olesiejuk, Konstytucyjna zasada wolności mediów w świetle niezależności wymiaru sprawiedliwości i niezawisłości sędziów w RP, „Społeczeństwo i Polityka” 2(71)/2022.